«Στην Κρήτη πρωτοείδα το φως του ήλιου και γι’ αυτό Κρητικόπουλο με βάπτισαν. Τη γνώρισα καλά την ιδιαίτερη πατρίδα μου γιατί έφτασα και στο μικρότερο χωριό της(…) Αρχισα να πηγαίνω και στην Αθήνα, στη Μεσσηνία, στο Λεωνίδι, στην Αιτωλοακαρνανία, στη Θεσσαλονίκη έτσι όπως με βλέπετε με τα βρακάκια μου, με τ’ άσπρα ποδηματάκια μου, με την κατσούνα μου. Μ’ αρέσει η φορεσιά μου πολύ, μα αν πηγαίνω συχνά στα ελληνικά αυτά μέρη, μπορεί να την αλλάξω και τότε θα ονομαστώ Ελληνόπουλο».
Aπρίλιος 1936. Η καρδιά του πρώτου διασχολικού, παγκρήτιας -και όχι μόνο- εμβέλειας, περιοδικού για μαθητές Δημοτικού Σχολείου που φέρει την ονομασία “Το Κρητικόπουλο” χτυπά εδώ και 6 μήνες στα Χανιά. Δυστυχώς, όμως, το τεύχος του Απριλίου έμελλε να είναι το τελευταίο. Οι πολιτικές εξελίξεις της εποχής και το κλίμα ανελευθερίας και διώξεων που εντείνονται, διακόπτουν την έκδοση.
Ογδόντα χρόνια μετά οι “διαδρομές”, με οδηγό τον δάσκαλο και ιστορικό ερευνητή Γιώργο Πιτσιτάκη, επιχειρούν ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο με στόχο να αναδείξουν πτυχές ενός πρωτοποριακού εκδοτικού εγχειρήματος που ακόμα και σήμερα θα φάνταζε καινοτόμο και εκπαιδευτικά σύγχρονο. Ενός εγχειρήματος που γεννήθηκε στα Χανιά αλλά “ταξίδεψε” πέρα από τα όρια της Κρήτης, έβαλε τα παιδιά στη θέση των πρωταγωνιστών κι έδωσε ελεύθερο βήμα στους μαθητές ακόμα και των πιο απομακρυσμένων σχολείων.
ΦΩΤΙΣΜΕΝΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ
Το “Κρητικόπουλο” θα κάνει την παρθενική του εμφάνιση τον Νοέμβριο του 1935.
«Το περιοδικό γεννιέται σ’ ένα μικρό δωμάτιο του 7ου Δημοτικού Σχολείου Χανίων. Εκείνη την εποχή υπηρετούσαν στα Χανιά εκπαιδευτικοί φωτισμένοι, εκπαιδευτικοί – προσωπικότητες. Κάποιοι από αυτούς βρίσκονται πίσω από τη δημιουργία του “Κρητικόπουλου”», σημειώνει ο κ. Πιτσιτάκης.
Στην ταυτότητα του περιοδικού αναφέρονται ως διευθύνουσα επιτροπή τρεις δάσκαλοι: οι Μάνος Μασούρης 7ο Δημ. Σχολείο (επικεφαλής), Θοδωρής Αρώνης 9ο Δημ. Σχολείο (συντάκτης) και Αντ. Μαρής 8ο Δημ. Σχολείο (διαχειριστής), ενώ το εγχείρημα αγκαλιάζεται από τον διευθυντή του Σχολείου Παντελή Βαβουλέ.
“Ψυχή” του εγχειρήματος ήταν ο νεαρός δάσκαλος Μάνος Μασούρης. «Ο Μάνος Μασούρης είχε γεννηθεί στα Χανιά το 1907 αλλά είχε καταγωγή από την Κόρινθο. Σπούδασε στο Διδασκαλείο των Χανίων και στη συνέχεια διορίστηκε στα Χανιά», αναφέρει ο κ. Πιτσιτάκης.
Ο Μασούρης από πολύ νεαρός είχε δείξει ότι επρόκειτο για μια ξεχωριστή προσωπικότητα. Συμμετέχει στην περίφημη ομάδα του Κρητικού Φιλολογικού Συλλόγου όπου έρχεται σε επαφή με τους Μ. Κριαρά, Β. Κτιστάκη, Ν. Τωμαδάκη, Π. Κορνάρο κ.ά. και μπολιάζεται με τις ιδέες των μεγάλων δασκάλων και οραματιστών του Εκπαιδευτικού Ομίλου όπου πρωτοστατούν οι Δ. Γληνός, Α. Δελμούζος, Μ. Τριανταφυλλίδης κ.ά.
Μέσα σε αυτό το κλίμα έρχεται η έκδοση του δεκαπενθήμερου εκπαιδευτικού περιοδικού “Παιδαγωγικές Σελίδες” που κυκλοφορεί από τον Οκτώβρη του 1934 και απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς. Ο Μάνος Μασούρης, ο Παντελής Βαβουλές, η Αγλαΐα Κυρμιζάκη, ο Γιάννης Φιωτάκης και πολλοί άλλοι συμμετέχουν ενεργά στην έκδοση.
«Εκεί έπεσε για πρώτη φορά η ιδέα για το “Κρητικόπουλο”. Για ένα μαθητικό περιοδικό που να αφορά τα παιδιά των δημοτικών καθώς μέχρι τότε υπήρχε εκδοτική δραστηριότητα -και μάλιστα έντονη- μόνο από τις μαθητικές κοινότητες της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης», επισημαίνει ο κ. Πιτσιτάκης. Είναι χαρακτηριστικό το σημείωμα των εμπνευστών του περιοδικού στο 6ο τεύχος των “Παιδαγωγικών Σελίδων” τον Δεκέμβρη του 1934: «Το δημοτικό σχολείο στερείται αποκλειστικά δικού του περιοδικού. Κι όμως ξέρουμε, πως σήμερα με τις νέες διδακτικές αρχές το περιοδικό παίζει ένα σπουδαίο ρόλο στο μορφωτικό, ηθικοπλαστικό όσο και ψυχαγωγικό σκοπό του σχολείου. Δίνει ευκαιρίες στον ελεύθερο πλουτισμό των γνώσεων του παιδιού και στην ανάπτυξη της αγάπης προς το βιβλίο.[…] Υστερα από πολλές σκέψεις[…] παίρνομε την πρωτοβουλία για την έκδοση ενός παιδικού περιοδικού συμπληρώνοντας το κενό».
Ακόμα και σήμερα, 80 χρόνια μετά, τα λόγια αυτά δείχνουν να μην έχουν χάσει τίποτα από τη φρεσκάδα των σκέψεων που περιέχουν…
ΑΠΟ ΠΑΙΔΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ
Οι εκπαιδευτικοί και εμπνευστές της προσπάθειας περιγράφουν με σαφήνεια τους στόχους και τις φιλοδοξίες του υπό έκδοση περιοδικού: «Το περιοδικό για ν’ ανταποκριθεί στις πνευματικές απαιτήσεις των μικρών μας παιδιών θα γράφεται και θα διευθύνεται από παιδιά. Θα καταρτισθή επιτροπή από 5 παιδιά, που με την εποπτεία μας θα αναλάβη το έργο της εξεύρεσης και της κριτικής της ύλης[…]. Το περιοδικό αυτό θα καθρεφτίζη στο μεγαλύτερό του μέρος τη σχολική εργασία και τη ζωή του παιδιού-μαθητή της περιφερείας μας με ανταποκρίσεις από τ’ άλλα σχολεία της Κρήτης και της Ελλάδας.[…] Την εκλογή του τίτλου την αφήνουμε στα παιδιά[…]».
Ο κ. Πιτσιτάκης υπογραμμίζει το καινοτόμο στοιχείο της ενεργής συμμετοχής των παιδιών: «Ηταν πραγματικά ένα πρωτοποριακό εγχείρημα για την εποχή του. Μέχρι σήμερα, με βάση τις πολλές μελέτες που έχουν γίνει για το μαθητικό έντυπο, δεν ξέρουμε καμία περίπτωση τέτοιας μεγάλης εμβέλειας περιοδικού να διευθυνόταν από παιδιά».
Το στοιχείο αυτό επισημαίνεται ήδη από το 1ο τεύχος στο πρωτοσέλιδο όπου κάτω από τον τίτλο αναγράφεται: «Εκδίδεται από παιδιά δημοτικών σχολείων». Ακόμα όμως και ο τίτλος της έκδοσης “Το Κρητικόπουλο” είναι προϊόν της παιδικής ευρηματικότητας και φαντασίας…
ΡΕΠΟΡΤΑΖ – ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ – ΕΡΕΥΝΑ
Από την πρώτη του έκδοση το “Κρητικόπουλο” θα εντυπωσιάσει με το εύρος της ύλης του αλλά και τα εμπνευσμένα κείμενα που περιέχει. «Μέσα στα τεύχη του μπορούμε να βρούμε πράγματα που δεν αποτυπώνονται πουθενά αλλού και με αυτή την έννοια αποτελούν ιστορικές πηγές. Τα παιδιά γράφουν για κάθε είδους θέμα που ζουν, με μια γλώσσα ζωντανή, τη γλώσσα που χρησιμοποιούν στην καθημερινότητά τους, κάτι που κάνει τα κείμενα ακόμα πιο γοητευτικά», σχολιάζει ο κ. Πιτσιτάκης.
Πράγματι ξεφυλλίζοντας ο αναγνώστης τα τεύχη του “Κρητικόπουλου” θα βρεθεί μπροστά σε δημοσιεύματα που αφορούν από τον θάνατο του Ελευθερίου Βενιζέλου μέχρι τα μυστικά της κατασκευής των λουκάνικων, κι από ρεπορτάζ για ένα ατύχημα που συνέβη σε ένα σχολείο μέχρι αρθρογραφία πάνω στις διεθνείς πολιτικές εξελίξεις όπου -ήδη από το 1936- ο συντάκτης “προφητεύει” το ξέσπασμα ενός ακόμα Μεγάλου Πολέμου.
Ενδεικτικοί της πλούσιας θεματογραφίας είναι οι τίτλοι των κειμένων: “Πώς ιδρύθη το φαρμακείο μας”, “Μια λαϊκή παράδοση για το φεγγάρι”, “Από τον πόλεμον Ιταλών – Αβησσυνών”, “Βίος του Αγίου Νικολάου”, “Πώς περάσαμε στον κινηματογράφο”, “Για τα βάσανα των χωριών” κ.ά.
«Τα κείμενα αποτυπώνουν με γλαφυρό τρόπο την καθημερινότητα των παιδιών στο σπίτι, στο χωράφι κ.ά. Επίσης, υπάρχουν καταγραφές για την ιστορία και τα αρχαιολογικά μνημεία της κάθε περιοχής. Υπάρχουν δημοσιεύματα για την τοπική πολιτική επικαιρότητα αλλά και δημοσιογραφικά κείμενα που αναφέρονται στο παρελθόν όπως το ιστορικό της δημιουργίας του δημοτικού Κήπου του Ρεθύμνου. Υπάρχουν ακόμα κείμενα που περιγράφουν τις εκδρομές των παιδιών», σημειώνει ο κ. Πιτσιτάκης και προσθέτει: «τα θέματα στα 6 τεύχη του πάρα πολλά, ωστόσο, αξίζει να αναφερθούμε ενδεικτικά σε ένα. Τα χρόνια εκείνα εμφανίστηκαν τα πρώτα ραδιόφωνα. Το περιοδικό εντυπωσιασμένο γράφει για “νέο θαύμα της επιστήμης και του κόσμου” και συνεχίζει: “Είναι ένα κουτάκι που σε κάνει ενώ είσαι στην πιο απόμερη γωνιά του νησιού να ακούς το τραγούδι που τραγουδάει η καλύτερη τραγουδίστρια του κόσμου ή το θεατρικό έργο που παίζει στο Παρίσι π.χ. ένα θέατρο[…]. Τι στοιχίζει σ’ έναν που κάνει 10.000 οκάδες σταφίδα ή 5.000 οκάδες λάδι ή έχει 500 πρόβατα να δώση 10 έστω 15 χιλιάδες ν’ αγοράση ένα. Με τα λεφτά αυτά βάζει μέσα στο χωριό του και στο σπίτι του όλο τον κόσμο”».
![]()
ΑΠΗΧΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ
Τα νέα της κυκλοφορίας του “Κρητικόπουλου” θα διαδοθούν πολύ γρήγορα. Οι μαθητές της εποχής περίμεναν κάθε τεύχος με μεγάλη ανυπομονησία. Μοναδική είναι η μαρτυρία του σημαντικού λαογράφου των Σφακιών και συνεργάτη των “Χ.Ν.” Κανάκη Γερωνυμάκη την οποία παραθέτει ο κ. Πιτσιτάκης: «Ο Κανάκης Γερωνυμάκης μου έχει αναφέρει ότι τα χρόνια εκείνα (1935-36) ήταν μαθητής στο δημοτικό σχολείο του Βουβά κι είχαν ένα σπουδαίο δάσκαλο, τον Γιώργη Μανταδάκη.
Μια μέρα, τους έφερε στην τάξη το “Κρητικόπουλο” με τη χαρακτηριστική φωτογραφία του κοπελιού ντυμένου με την κρητική φορεσιά στο εξώφυλλο. Οπως μου είπε ο Γερωνυμάκης, τα παιδιά το έπαιρναν και το διάβαζαν με λαχτάρα καθώς δημοσίευε εκθέσεις από διάφορα σχολειά της Κρήτης. Τους άρεσε πολύ και περίμεναν με ανυπομονησία να ’ρθει το επόμενο τεύχος».
Αν και βραχύβιο το “Κρητικόπουλο” άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στον μαθητικό Τύπο. «Υπήρξε το μοναδικό διασχολικό περιοδικό μέχρι 48 χρόνια μετά, το 1983, να εκδοθούν τα “Χανιωτάκια”. Παράλληλα, η μεγάλη εκπαιδευτική παρακαταθήκη που άφησε το “Κρητικόπουλο” ήταν ότι υπήρξε ένα περιοδικό που έδωσε απόλυτη ελευθερία έκφρασης στους μαθητές. Από τα κείμενα διαπιστώνει κανείς ότι δεν υπήρχε κανένα ταμπού. Φιλοξενούσε ακόμα και νεκρολογίες μαθητών! Μιλούσαν δηλαδή για οτιδήποτε ήταν μέσα στη ζωή τους», επισημαίνει ο κ. Πιτσιτάκης.
Η έκδοση του “Κρητικόπουλου” θα διακοπεί οριστικά τον Απρίλιο του 1936 καθώς η κοινωνία βυθίζεται στο σκοτάδι της ανελευθερίας και η χώρα οδηγείται σταδιακά στη δικτατορία του Μεταξά και αργότερα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η “ψυχή” του περιοδικού, ο φωτισμένος εκπαιδευτικός Μάνος Μασούρης, θα συνεχίσει να υπηρετεί με την καθημερινή του στάση την ιδέα της ελευθερίας. Μια ιδέα την οποία θα πληρώσει τελικά, όπως και άλλοι εμπνευσμένοι εκπαιδευτικοί της εποχής, με την ίδια του τη ζωή καθώς θα εκτελεστεί από τους Ναζί για τη συμμετοχή του στην Αντίσταση…
.JPG)
.JPG)
.jpg)
