Τα Χριστούγεννα έφτασαν, μια παγκόσμια γιορτή που όλοι μας περιμένουμε με περισσή ανυπομονησία για να γευτούμε το πνεύμα της ευδαιμονίας και να αναδείξουμε τα ήθη και τα ΕΘΙΜΑ
που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κληρονομιάς μας.
Οπως θα έλεγε και ο αγαπητός σε όλους μας Παπαδιαμάντης: «Εάν το Πάσχα είναι η λαμπρότατη του Χριστιανισμού εορτή, τα Χριστούγεννα βεβαίως είναι η γλυκύτατη και συγκινητικότατη, και δια τούτο ανέκαθεν εθεωρήθη ως οικογενειακή κατ'εξοχήν εορτή.»
Η χριστουγεννιάτικη διακόσμηση προϋποθέτει το στολισμό του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Αυτό που θα τραβήξει τα βλέμματα και θα φωτίσει το σπίτι μας, για όλο το επόμενο διάστημα των εορτών. Ωστόσο, πολλοί είναι αυτοί που τα τελευταία χρόνια προτιμούν να κοσμούν το παραδοσιακό καραβάκι, ένα πανάρχαιο έθιμο της ναυτικής πατρίδας μας, το οποίο μαζί με τα κάλαντα, τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια, τα γλυκίσματα, τα δώρα και την λειτουργία στην εκκλησία, σηματοδοτεί κι αυτό τις γιορτινές μέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.
Όπως όλοι γνωρίζουμε, το Χριστουγεννιάτικο δέντρο κερδίζει σε έδαφος καθώς είναι το πλέον διαδεδομένο έθιμο σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ας δούμε όμως πότε και από πού ξεκίνησε.
Όπως φαίνεται, η αρχή του εθίμου αυτού βρίσκεται στον 8ο αιώνα μ.Χ. με «ηθικό αυτουργό» τον Άγιο Βονιφάτιο. Κατά πάσα πιθανότητα, ο Άγιος Βονιφάτιος θέλησε να εντάξει το χριστιανικό Χριστουγεννιάτικο δέντρο στις συνήθειες των ημερών αυτών προσπαθώντας να αντικαταστήσει παλαιότερα ειδωλολατρικά έθιμα, που είχαν να κάνουν επίσης με δέντρα. Έτσι, το νέο έθιμο έγινε αποδεκτό από τους Χριστιανούς και άρχισε, όπως είναι φυσικό, να εξελίσσεται με το πέρασμα του χρόνου.
Έως και τις αρχές του 16ου αιώνα απλά τοποθετούνταν, τις ημέρες των
Χριστουγέννων, ένα έλατο κυρίως στους ναούς. Κατόπιν άρχισαν να στολίζουν αυτό το δέντρο με διάφορα στολίδια και κεριά αναμμένα. Η ιδέα των αναμένων κεριών ανήκει στον Μαρτίνο Λούθηρο (Martin Luther), τον ιδρυτή της Προτεσταντικής θρησκείας, αφού πρώτος τοποθέτησε αναμμένα κεριά στο Χριστουγννιάτικο δέντρο του σπιτιού του.
Εντωμεταξύ, το Χριστουγεννιάτικο δέντρο άρχισε να εξαπλώνεται σε διάφορους λαούς, περνώντας ακόμα και στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού. Το 1833 έφτασε το έθιμο αυτό στην Ελλάδα. Το πρώτο Χριστουγεννιάτικο δέντρο που στολίστηκε στην χώρα μας, ήταν αυτό στα ανάκτορα του Όθωνα στο Ναύπλιο.
Η ευρεία εξάπλωση του εθίμου το καθιστά πλέον ένα εμπορεύσιμο αγαθό με αποτέλεσμα να έχει αναπτυχθεί μια πολύ προσοδοφόρα εμπορική αλυσίδα γύρω από την παραγωγή και τη διακίνηση τους.
Ωστόσο, ως χώρα της θάλασσας, η Ελλάδα είχε το έθιμο του στολισμού του καραβιού. Το καράβι συμβολίζει την καινούργια πλεύση του ανθρώπου στη ζωή, μετά τη γέννηση του Χριστού. Έθιμο που υποχώρησε με το χρόνο, μπροστά σε αυτό του δέντρου, αλλά κανένας δεν δείχνει να το έχει ξεχάσει.
Το ελληνικό παραδοσιακό καραβάκι αποτελεί παράδοση των παλαιών εποχών της χώρας μας, που τα παιδιά με αγάπη, χαρά και δημιουργικό νου κατασκεύαζαν τα παιχνίδια τους. Αποτελούσε, όμως, και ένα είδος τιμής και καλωσορίσματος στους ναυτικούς, που επέστρεφαν από τα ταξίδια τους.
Πριν από 50 χρόνια, δηλαδή έως και την πρώτη μεταπολεμική δεκαετία, συναντούσαμε το καραβάκι σε πολλά ελληνικά σπίτια και στα χέρια των παιδιών που έλεγαν τα κάλαντα. Σήμερα, η παράδοση αυτή τείνει να εξαφανιστεί, μιας και έχει αντικατασταθεί από το ξενόφερτο έλατο.
«Συνυφασμένο με αποχωρισμούς και δυσάρεστες αναμνήσεις, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας Δημήτριος Σ. Λουκάτος, αλλά και ως τάμα των ναυτικών σε στιγμές κινδύνου στη θάλασσα, το καράβι δεν θα μπορούσε να συμβολίσει οικογενειακές συνεστιάσεις θαλπωρής, με παρόντα όλα τα μέλη, ή να τονώσει το οικογενειακό αίσθημα. Για το λόγο αυτό, το καράβι σπάνια αποτέλεσε στοιχείο διακόσμησης των ελληνικών σπιτιών τα Χριστούγεννα.»
Εντούτοις, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, συζητήθηκε έντονα στη χώρα μας το ζήτημα κατάργησης του χριστουγεννιάτικου δέντρου και αντικατάστασής του από το καράβι, δεδομένου ότι αυτό συνδύαζε την παράδοση με την οικολογική συνείδηση. Το ζήτημα βεβαίως δεν ήταν τόσο απλό, καθώς παρουσιάστηκε αδιάσειστη επιχειρηματολογία και από τις δύο πλευρές, με αναφορές σε οικολογικά ζητήματα και προτάσεις από ειδήμονες για χρήση φυτών και δέντρων, πλην του ελάτου.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι το Χριστουγεννιάτικο δέντρο εκτόπισε το παραδοσιακό καραβάκι που στόλιζαν οι Έλληνες τις ημέρες των Χριστουγέννων. Σε ορισμένες περιοχές (κυρίως στα νησιά) εξακολουθούν να στολίζουν «καραβάκια», ενώ τα τελευταία χρόνια γίνεται μια αξιέπαινη προσπάθεια ορισμένων Δήμων της χώρας, να επαναφέρουν το έθιμο στην αρχική του μορφή, στολίζοντας στις πλατείες τους καραβάκια αντί για έλατα. Ωστόσο, το χλωρό κλαδί πάντα έμπαινε στο ελληνικό σπίτι τις ημέρες του Δωδεκαημέρου, για να φέρει την ελπίδα για μια καινούρια ανθοφορία, για ένα καλύτερο μέλλον.
Στον ξεχωριστό, το λαμπρό διάκοσμο της γιορτινής ατμόσφαιρας των ημερών των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς που έρχονται, το παραδοσιακό καραβάκι αλλά και το εξωτικά φορτωμένο δέντρο θα χαρίσουν ένα ξεχωριστό άρωμα σε κάθε σπίτι που θα κυριαρχήσουν με τα χαρούμενα και ζωηρά χρώματά τους.