Το αμίλητο νερό Σύμφωνα με το έθιμο - το οποίο ισχύει ακόμα σε μερικά μέρη -το πρωί της Πρωτοχρονιάς οι κοπέλες πήγαιναν στην βρύση του χωριού να πάρουν το «αμίλητο νερό» για να το πάνε σπίτι. Φθάνοντας στη βρύση, έριχναν μέσα σιτάρι ή τυρί και έλεγαν: «Όπως τρέχει το νερό, να τρέχει το μπερκέτι στο σπίτι μας». Μετά γύριζαν στο σπίτι με το νερό, και χωρίς να βγάλουν τσιμουδιά έλεγαν ''Χρόνια πολλά'' στους δικούς τους. Το ‘‘αμίλητο νερό’’ το έχυναν στις τέσσερις γωνιές του σπιτιού, για να τρέχουν όλη τη χρονιά τα καλούδια σαν το νερό.
Το σπάσιμο του ροδιού Το σπάσιμο του ροδιού το όποιο σήμερα πολλές νοικοκυρές το αποφεύγουν για να μην λερώσει τα χαλιά με τα κόκκινα ζουμιά του, στον παραδοσιακό μας πολιτισμό το έσπαγαν στην είσοδο του σπιτιού για να φέρει γονιμότητα στο σπίτι και φώναζαν και τις κότες να φάνε τα σπόρια που έπεσαν κάτω για να είναι γόνιμες όλο το χρόνο.
Η μαλλιαρή πέτρα Η μαλλιαρή πέτρα ήταν μια πέτρα που είχε επάνω της μούσκλια (μούσκλι η δύναμη της αναβλάστησης) την οποίαν έπαιρναν από το ποτάμι ή από τη βρύση του χωριού, την άφηναν δίπλα στο κατώφλι και την πατούσαν πριν μπουν στο σπίτι. Ένα άλλο έθιμο ήταν το πάτημα του σίδερου ή του ηνίου που το βγάζανε από το αλέτρι ή των κλειδιών που τα πάταγαν μπαίνοντας με το δεξί πόδι όταν γύριζαν από την εκκλησία.
Η φροντίδα των ζώων Σε πολλές περιοχές πίστευαν ότι όταν θα περάσει ο Άη Βασίλης θα ρωτήσει πρώτα τα ζώα αν είναι καλοταϊσμένα κι αν δεν ήταν δεν θα ευλογούσε το σπίτι. Γι αυτό πήγαιναν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και τα φρόντιζαν - τα ξύστριζαν, τα πότιζαν και τα καλοτάιζαν, για να μην πούνε τα παράπονα τους στον Άη Βασίλη.
Άη Βασίλης Μετά τη δεκαετία του 40 -50 στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως έχουν αλλάξει πολλά πράγματα. Δεν ζούμε πια στον αγροκτηνοτροφικό πολιτισμό, αλλά σε αστικούς πολιτισμούς και έχουμε πολλά έθιμα που έχουν έρθει από άλλες χώρες. Αυτό είναι κάτι φυσικό στον κόσμο που ζούμε.
Πολλοί λένε ότι το Χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι ξενόφερτο. Το δέντρο όμως ήταν ξενόφερτο το 19ο αιώνα που ήρθε. Σήμερα έχει γίνει Ελληνικό αφού όλοι στολίζουμε δέντρα στα σπίτια μας και έχουμε δέντρα στους δημόσιους χώρους. Επίσης το δέντρο ήρθε να ταιριάξει με ένα Ελληνικό έθιμο όπου χρησιμοποιούσαν κλαδιά στη φυτομορφική διακόσμηση και στους φυτομορφικούς στολισμούς που έκαναν στα σπίτια τους, Μπορεί να μην ήταν δέντρο αλλά ήταν κλαδιά. Και ας μην ξεχνάμε και ότι οι Χριστουγεννιάτικες αναμνήσεις όπλων μας σχετίζονται με ένα δέντρο. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι και ο Άη Βασίλης, αυτή η μορφή του ροδομάγουλου, με τα άσπρα γένια, κοκκινοντυμένου, χοντρουλού παππού ο οποίος εμφανίζεται στις πλατείες και πάνε τα παιδιά και βγάζουν φωτογραφίες μαζί του, και απεικονίζεται στις κάρτες μας, και ο οποίος προέρχεται από μια διαφήμιση της Coca Cola.
Οι ξένοι στην θέση του Άη Βασίλη σαν προστάτη της νεότητας και ως μεταφορέα δώρων έχουν τον Άη Νικόλαο. Στο Βέλγιο το τριήμερο που γιορτάζουν τον Άη Νικόλαο κλείνουν τα πάντα και πετάνε αλεύρι ο ένας στον άλλο. Η γιορτή είναι του Saint Nicolaus, και από το Nicolaus έχουμε κατά συγκοπή το Santa Claus. Για μας ο Άγιος Βασίλειος είναι αυτός που έχουμε στα εικονίσματα, τον τιμούμε την 1η Ιανουαρίου και είναι ένας ασκητικός άγιος ο οποίος πέθανε γύρω στα 40 του από τη στέρηση. Είχε μακριά γενειάδα, ήταν ελαφρώς καραφλός , με τα μάγουλα βουλιαγμένα μέσα από τη νηστεία και δεν έχει καμιά ομοιότητα με το ροδομάγουλο παππού.
Είναι όμως και αυτός φορέας δώρων. Στα παραδοσιακά μας κάλαντα έφερνε κι αυτός δώρα, αλλά έφερνε χαρτί και καλαμάρι και όχι κούκλες και τραινάκια. Βλέπετε τα επιθυμητά δώρα κάθε κοινωνίας είναι αυτά που σχετίζονται με την κοινωνία και τις ανάγκες της. Και στον Ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό από την περίοδο της Τουρκοκρατίας και μετά η μόρφωση ήταν το μεγάλο δώρο που μπορούσε να ξεχωρίσει έναν άνθρωπο από τους υπόλοιπους. Τη μόρφωση αυτή έφερνε ο Άγιος Βασίλειος. Μπορεί με τη φιγούρα του κοκκινομάγουλου Άη Βασίλη να στολίζουμε τα σπίτια μας και όλοι να τον αναγνωρίζουμε σαν Άη Βασίλη, εν τούτοις δεν τον βάζουμε στο εικονοστάσι, ούτε του ανάβουμε καντήλι, γιατί στη συνείδηση μας δεν είναι άγιος αλλά κάτι διαφορετικό.
Αυτό το φαινόμενο είναι πολύ χαρακτηριστικό για το πώς έρχονται οι ξένες επιδράσεις, με ποια διαδικασία ενσωματώνονται στον Ελληνικό πολιτισμό, πως διαφοροποιούνται και πως συσχετίζονται με πράγματα που έχουμε εμείς εδώ και πως όλα μαζί συγκροτούν την εθνική μας ταυτότητα. Και όλο αυτό γίνεται χωρίς καμιά οδηγία από άνωθεν και χωρίς καμιά συνταγή αυθεντικότητας.
Ακολουθεί η Τρίτη γιορτή του δωδεκαημέρου, τα Φώτα και τα έθιμα τους.
Απόσπασμα από ομιλία του Εμμανουήλ Βαρβούνη, καθηγητή Πανεπιστήμιου με θέμα «Τα έθιμα του δωδεκαημέρου»