Η Πανούκλα ή Πανώγλα όπως τη λέμε στην Κρήτη ήταν μάστιγα για τον πληθυσμό.
Οι Χριστιανοί έχτιζαν στις εισόδους των χωριών ή των πόλεων εκκλησίες (ή μικρά εικονοστάσια) αφιερωμένες στον Άγιο Χαράλαμπο. Πίστευαν ότι η αρρώστια θα σταματούσε εκεί που ήταν Ναός Του. Ο Άγιος θα προστάτευε τους κατοίκους και δεν θα την άφηνε να μπει και να αποδεκατίσει τον πληθυσμό.
Την περιγράφει ο Παύλος Βλαστός ως γριά πανάσχημη και μαύρη, καμπουριασμένη που κρατεί στο χέρι της σιδερένια ράβδο, που όποιον αγγίξει αρρωσταίνει . Έχει μεγάλα νύχια στα χέρια και φορεί σιδερένια παπούτσια.
Από την επαρχία Πεδιάδας έχουμε την παρακάτω μαρτυρία:
« Ο Άγιος Χαράλαμπος λέει ζήτησε από το Θεό :
« Ο Άγιος Χαράλαμπος λέει ζήτησε από το Θεό :
‘’όπου με γιορτάζουνε να μη σημώνει ασθένεια στα οζά και πανώγλα στους ανθρώπους ΄΄ . Τα χρόνια εκείνα η πανούκλα , η πανώγλα όπως τη λέμε εδώ , ήταν ο φόβος των κατοίκων. Ο Άγιος Χαράλαμπος είναι ο διώχτης της. Δεν την άφηνε να μπει μέσα να ρημάξει το χωριό. Δόξα το Θεό όλα αυτά τα χρόνια μας προστατεύει και ποτέ δεν εφταξε επαέ".
ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ
ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΑΡΜΑΧΑ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
….. Η πανώγλα είναι μια γρα άσχημη αξυπόλητη με μαύρα ρούχα, ανεκούκουλη με χούρδικα μαλλιά. Ελέγανε ότι απ’ όπου περάσει αφήνει τα σημάδια της στις πόρτες σαν τα μυγιοφτύσματα. Μα δεν περνά ποτέ από δρόμους που έχει εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπη. Άμα τον ε δει το βάνει στα πόδια. Γι αυτό και στις εικόνες στην εκκλησία φαίνεται ο Άγιος να πατεί την πανούκλα.»
ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ
ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΑΡΜΑΧΑ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Σε ποιο παλιές εποχές συνήθιζαν να ζώνουν τα χωριά σχηματίζοντας προστατευτικούς κλοιούς . Έδεναν από την πόρτα της εκκλησίας του Αγίου Χαραλάμπη ( αν δεν υπήρχε εκκλησία ξεκινούσαν από μια εικόνα του), μια κλωστή βαμβακερή . Κύκλωναν όλα τα σπίτια του χωριού και ξαναγύριζαν και έδεναν την άλλη άκρη στο ίδιο σημείο. Την άφηναν σαράντα μέρες. Την κλωστή αυτή ή την πήγαιναν στον κηροπλάστη να κάνει κεριά ή την έκαναν ύφασμα και στόλιζαν την εικόνα του Αγίου.
Εορτάζει 10 Φεβρουαρίου
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΠΑΟΥΤΣΑΚΗ