Στα ορεινά της Κρήτης ζει ένα δεντράκι, η αμπελιτσιά, συγγενικό της φτελιάς που κινδυνεύει με εξαφάνιση. Από το ξύλο αμπελιτσιάς κατασκευάζονται παραδοσιακά οι μαγκούρες των βοσκών στην Κρήτη.
Η κατασκευή αυτής προέρχεται, από ένα ευθύγραμμο ξύλο, κανονικού μεγέθους, προερχόμενο συνήθως από άγρια δέντρα, όπως: από πρινάρι, ελιά, ασφένταμο, λωτό κ.λπ. Την άνοιξη ή το καλοκαίρι, το έκοβε από το δέντρο του και με ανάλογη επεξεργασία το διαμόρφωνε, έτσι, ώστε στο ένα άκρος αυτού, να σχηματιστεί, στρογγυλός γάντζος σε μήκος 1,10μ.
Το Κρητικό Ραβδί, ή αλλιώς Κατσούνα, αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος του σώματος των Κρητικών. Ηλικιωμένοι και νέοι Βοσκοί Κρητικοί κρατούσαν συνεχώς μια Κατσούνα για να τους βοηθάει στο περπάτημα και κυρίως ανεβαίνοντας ορεινές περιοχές, όπου βοσκούσαν τα ζώα τους και παρέμεναν εκεί για ημέρες.
Ήταν πολύτιμο εργαλείο για την μεταφορά του σακουλιού τους, που περιείχε το καθημερινό κολατσιό και νερό που ετοίμαζε η νοικοκυρά Κρητικοπούλα.
Ήταν πολύτιμο εργαλείο για την μεταφορά του σακουλιού τους, που περιείχε το καθημερινό κολατσιό και νερό που ετοίμαζε η νοικοκυρά Κρητικοπούλα.
Πολύτιμες χρήσεις της Κατσούνας ακόμη ήταν να καθαρίζουν οι βοσκοί με αυτήν τα μονοπάτια τους, αλλά και να εγκλωβίζουν με τη ράχη της τα ζώα τους που θέλουν να τους ξεφύγουν, ενώ σε εμπόλεμες εποχές αποτελούσε και όπλο εναντίον του εχθρού.Ακόμα και σήμερα, η Κατσούνα χρησιμοποιείται από πολλούς Κρητικούς βοσκούς και κυρίως ηλικιωμένους ανθρώπους, ενώ συμβολίζει ταυτόχρονα την Κρητική υπερηφάνεια και παράδοση.
Όπως στο κάθε επάγγελμα, υπάρχουν διάφορες ειδικότητες, έτσι και η κατσούνα είχε διάφορες υποχρεώσεις, απέναντι του αφεντικού της, που την είχε για την καθημερινή του εξυπηρέτηση, όπως: ο κτηνοτρόφος να πιάνει τα πρόβατά του, όταν ήτανε ανάγκη, ο γεωργός, να μαζεύει τα διάφορα φρούτα (σύκα, αχλάδια, δαμάσκηνα, κ.λπ.), να την χρησιμο¬ποιεί ο κάτοχός της για το περπάτημά του, όταν ήτανε σε μεγάλη ηλικία, όπως και σήμερα, να τον προστατεύει σε τυχόν επίθεση και να την έχουν στο σπίτι τους για ενθύμιο οι νοέτεροι.
Κατσούνα μου, κοπέλι μου
δείξε την αφεντιά σου
όταν γεράσω και πονώ
θέλω την συντροφιά σου.
Κατσούνα ν’ έχει ο βοσκός
ράσο, τσιφτέ και σκύλο
βουργιάλι ν’ έχει φαγητό
ποτέ δεν κάνει πίσω.
Κατσούνα όταν σε χρειαστώ
να έχεις ψυχραιμία
του αφεντικού σου η ζωή
έχει πάντα αξία.
Όταν γεράσουμε κι οι δυο
θα φύγουμε αντάμα,
στου Άδη τις βουνοκορφές
θα ζήσουμε για πάντα.
Τα παλιά χρόνια, όλοι οι νέοι στα χωριά, πάνω από τα 15 χρόνια τους, κρατούσανε κατσούνες, ενώ σήμερα έχει περιοριστεί, μόνο στους μεγάλους σε ηλικία και διατηρείται επίσης μόνο στα ορεινά χωριά και συνεχίζει να τους εξυπηρετεί σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ