Ένα σπουδαίο κεφάλαιο της σύγχρονης ελληνικής μουσικής δημιουργίας έκλεισε όταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες, ο Νίκος Μαμαγκάκης, έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 84 ετών, στις 24 Ιουλίου 2013 στο νοσοκομείο Ερρίκος Ντυνάν όπου νοσηλευόταν χτυπημένος από τον καρκίνο.
Ο Νίκος Μαμαγκάκης, που "γεννήθηκε μέσα στη μουσική", όπως έλεγε, υπήρξε πολυγραφότατος, συνθέτοντας μουσική για το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, όπερες, ηλεκτρονική μουσική, έργα για ορχήστρα, κύκλους τραγουδιών και πολλά άλλα. Συνέθετε μέχρι την τελευταία του στιγμή σχεδόν, πριν καταβληθεί από την ασθένεια, επανεκδίδοντας τα έργα του και συνθέτοντας μια καινούργια όπερα, την Οδύσσεια, βασισμένη στη μετάφραση του αυτοδίδακτου Γιώργου Ψυχουντάκη.
Ο Νίκος Μαμαγκάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1929. Καταγόταν από οικογένεια λαϊκών μουσικών, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλεγόταν και ο θρυλικός λυράρης Ανδρέας Ροδινός, που ήταν θείος του. Μετά την Κατοχή ήρθε στην Αθήνα και ξεκίνησε τις σπουδές του από το Ωδείο Αθηνών, με καθηγητές τους Μ. Κουτούγκο, Α. Ευαγγελάτο, Μ. Βάρβογλη και Επ. Φασιανό. Την περίοδο εκείνη γνωρίστηκε με τους δημιουργούς του ρεμπέτικου τραγουδιού, γράφοντας τις μελωδίες τους για να τις καταθέσουν στη λογοκρισία, προκειμένου να κερδίσει λίγα χρήματα.
Την ίδια περίοδο γνώρισε τις διώξεις του μετεμφυλιακού καθεστώτος: "Επειδή ο αδελφός μου ήταν στη Μακρόνησο, η Ασφάλεια δεν μ'άφηνε σε χλωρό κλαρί. Με είχαν από πίσω όπου πήγαινα", έλεγε σε παλιότερη συνέντευξή του στον Χρ. Παρίδη. "Το Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι λες και ήταν ειδικά καμωμένο για τη μουσική υπόκρουση των σκληρών γεγονότων".
Οι εμπειρίες αυτές, και ιδιαίτερα η δίκη και η εκτέλεση του Μπελογιάννη, το 1952, αναχωνεύτηκαν μέσα του και τον οδήγησαν αργότερα να συνθέσει Το τραγούδι του Μπελογιάννη και της Έλλης Παππά, βασισμένο σε ποιήματα γραμμένα στη φυλακή και στο ημερολόγιο της Ελλης Παππά...
Όμως το κάλεσμα της μουσικής ήταν πιο δυνατό: "και βουνά να μου έβαζες μπροστά μου, εγώ μουσικός θα γινόμουνα"... Το 1957 έφυγε για τη Γερμανία, όπου, έπειτα από εξαιρετικά απαιτητικές εξετάσεις, μαθήτευσε στην Ανωτάτη Μουσική Σχολή του Μονάχου, δίπλα στους Καρλ Ορφ και Γκέντσμερ. Μετά από παραμονή 8 ετών στην Ευρώπη, επέστρεψε οριστικά στην Αθήνα το 1965.
Το 1962 τιμήθηκε με το δεύτερο βραβείο του μουσικού διαγωνισμού "Μάνος Χατζιδάκις"του ΑΤΙ, με τον Μονόλογο για σόλο τσέλο και ερμηνευτή τον Σωτήρη Ταχιάτη. Δύο χρόνια αργότερα βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης για τη μουσική του στην ταινία Μονεμβασιά, του Γιώργου Σαρρή, και το 1968 απέσπασε το βραβείο των κριτικών του ίδιου Φεστιβάλ για τη μουσική του στην ταινία Παρένθεση του Τάκη Κανελλόπουλου.
Οι αρχικές του αναζητήσεις αφορούσαν την ανανέωση του ηχοχρώματος και τις δομικές και ρυθμικές σχέσεις που βασίζονται σε αριθμητικές αναλογίες, τόσο με βάση τα δυτικά πρότυπα όσο και με αναφορές στη δημοτική μουσική, ιδιαίτερα τη μουσική της πατρίδας του, της Κρήτης. Συνέπεια της αναζήτησης αυτής ήταν η χρήση στα έργα του διαφόρων λαϊκών οργάνων (κρητική λύρα, σαντούρι κ.λπ.) ή η χρήση και μόνο της ηχητικότητάς τους, χωρίς τα όργανα καθαυτά.
Μερικά από τα γνωστότερα έργα του είναι: Αναρχία
για κρουστά και ορχήστρα, Σενάριο για δύο αυτοσχέδιους τεχνοκρίτες για ενόργανο σύνολο, ταινία και σκηνική δράση, Παραστάσεις για φλάουτο, φωνή και σκηνική δράση, Μουσική για τέσσερις πρωταγωνιστές, Κασσάνδρα, Ερωτόκριτος, μουσική για τον Πλούτο του Αριστοφάνη, Τριττύς, Τετρακτύς, Εγκώμιο στο Ν. Σκαλκώτα και τελευταία η σύγχρονη όπερα Οδύσσεια, βασισμένη στο ομώνυμο έπος του Νίκου Καζαντζάκη.
Εκτός της σύγχρονης πρωτοποριακής μουσικής, ο Νίκος Μαμαγκάκης συνέθεσε μουσική για πολλές ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου, όπως Η δασκάλα με τα ξανθά μαλλιά, Η νεράιδα και το παλικάρι, Η αρχόντισσα και ο αλήτης σε σκηνοθεσία του Ντίνου Δημόπουλου, Λούφα και παραλλαγή, Άρπα-κόλλα, Βίος και πολιτεία του Νίκου Περάκη, Η λεωφόρος του μίσους του Νίκου Φώσκολου κ.ά.
Α.Α