Το βενετσιάνικο φρούριο της Φορτέτζας είναι κτισμένο πάνω στο λόφο του Παλαιοκάστρου, στα δυτικά της σημερινής πόλης. Στο λόφο αυτό υπήρχε η ακρόπολη της αρχαίας πόλης της Ρίθυμνας και το ιερό της Ροκκαίας Αρτέμιδος. Τα λαξεύματα που εντοπίστηκαν σε διάφορα σημεία του λόφου, μαρτυρούν την ύπαρξη της ακρόπολης πάνω στο βράχο. Ο οικισμός μάλλον βρισκόταν κοντά στο λιμάνι. Ωστόσο δεν έχουμε στοιχεία ούτε για τη μορφή του οικισμού, ούτε για τη μορφή της ακρόπολης και του ιερού.
Η Φορτέτζα είχε αρκετές αδυναμίες αφού τα πενιχρά οικονομικά μέσα δεν επέτρεψαν να ακολουθηθούν οι κανόνες κανονικής χάραξης. Το βραχώδες έδαφος περιόρισε τις κατασκευαστικές λύσεις. Η ύπαρξη σε μικρή απόσταση από το φρούριο ενός λόφου με το ίδιο ύψος (λόφος Αγίου Αθανασίου) το έκανε ευπρόσβλητο στις εχθρικέςπυροβολαρχίες που θα στρατοπέδευαν εκεί. Τέλος η ανυπαρξία τάφρου και η μικρή έκταση του μπροστά στο φρούριο ελεύθερου χώρου (που ήταν απαραίτητος για να κρατηθεί μακριά ο εχθρός) αδυνάτιζαν σημαντικά την αμυντική ικανότητα του. Ας σημειωθεί ότι οι πολύχρονες αντεγκλήσεις ανάμεσα στους Βενετούς και στους κάτοικους των υπωρειών του λόφου για το γκρέμισμα των σπιτιών τους και τη διάνοιξη ελεύθερου χώρου έληξαν μάλλον σε όφελος των δεύτερων.
 |
| Άγιος Θεόδωρος Τριχινάς πιθανόν να χτίστηκε σε μια προγενέστερη εκκλησία, Φορτέτσα |
 |
| Η Κατοικία του Συμβούλου στη Φορτέτσα |
Για την ολοκλήρωσή του χρειάστηκαν 76800 αγγαρείες των κατοίκων όλου του νομού και κατασκευάστηκε από κανονικές ορθογωνικές πέτρες από τον πρωτομάστορα Γ. Σκορδίλη. Στο κέντρο ο ναός του S. Nicolo μετατράπηκε στο Τζαμί του Σουλτάν Ιμπραήμ Χάν. Υπήρχε το οίκημα του Διοικητή, του Συμβούλου, χώροι στρατωνισμού και σταυλισμού, αποθήκες πυρομαχικών, δεξαμενή ύδρευσης και κατοικίες που καταστράφηκαν μεταγενέστερα.
Το κάστρο της Φορτέτζας, στο οποίο μέχρι σήμερα δεν έχουν πραγματοποιηθεί συστηματικές ανασκαφές, «φιλοξενεί» τους εξής χώρους :
Το κάστρο της Φορτέτζας, στο οποίο μέχρι σήμερα δεν έχουν πραγματοποιηθεί συστηματικές ανασκαφές, «φιλοξενεί» τους εξής χώρους :
Η κεντρική πύλη βρίσκεται ανατολικά ανάμεσα στους προμαχώνες του Αγίου Λουκά και του Αγίου Νικολάου που ήταν οι προστάτες της και αποτελείται από μια μεγάλη στοά που περνάει ανάμεσα στα τείχη, αρκετά ψηλή για να επιτρέπει την κίνηση των στρατιωτών, των βαγονιών και των πυροβόλων. Ενώ στην εξωτερική πλευρά υπήρχε το έμβλημα της Βενετίας (το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου).
Η κατοικία του Ρέκτορα. ΄Ηταν επιβλητικό συγκρότημα κτιρίων, του οποίου σώζονται ερείπια.
Καθεδρικός ναός. Θεμελιώθηκε το 1583 και ήταν αφιερωμένος στον ΄Αγιο Νικόλαο. Το 1648 ο Ιμπραήμ Χαν τον μετέτρεψε σε τζαμί αφού προστέθηκε μεγάλος θόλος διαμέτρου 11μ. Είναι μεγάλος τετράγωνος χώρος, στεγασμένος με τρούλλο. Σώζεται η βάση του μιναρέ και το μιχράμπ. Στο χώρο υπάρχουν ακόμα δύο εκκλησίες, της Αγίας Αικατερίνης και του Αγίου Θεοδώρου του Τριχινά.
 |
| Η μικρότερη πύλη στη Αποθήκη της Φορτέτσας |
Πυριτιδαποθήκες. Μέσα στο φρούριο σώζονται δύο πυριτιδαποθήκες. Είναι ορθογωνικά κτίσματα με σκαφοειδή θόλο και θυρίδα αερισμού. Οι τοίχοι τους είναι χοντροί με μικρές πόρτες και διαθέτουν δεύτερους χώρους για την καλύτερη ασφάλεια της πυρίτιδας. Οι Βενετοί τις έκτισαν σε απομονωμένα σημεία μέσα στο κάστρο, σε σημεία που τα τείχη ήταν ενισχυμένα για να αντιστέκονται στα βόλια των κανονιών ενώ υπάρχουν τρύπες εξαερισμού, έτσι ώστε να διατηρείται η πυρίτιδα στεγνή.
Δεξαμενές. Υπήρχαν αρκετές δεξαμενές στο κάστρο. Οι επίπεδες οροφές μάζευαν το νερό που κατέβαινε με σωλήνες στις δεξαμενές. Ένα από τα καλύτερα παραδείγματα αυτής της τεχνικής συναντάται στον προμαχώνα του Αγίου Ηλία, ο οποίος βρίσκεται στο νοτιοανατολικό σημείο του κάστρου στα αριστερά της πυριτιδαποθήκης. Το δωμάτιο είναι ανοικτό και είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες απόψεις του κάστρου.
Αποθήκη πυροβολικού. Αποτελείται από ισόγειο και όροφο, καλυμμένο με δύο καμάρες. Η είσοδος του ισογείου έφερε τοξωτό υπέρθυρο. Το ξύλινο πάτωμα του ορόφου στηριζόταν σε τρεις πεσσούς. Κατασκευάστηκε για τη φύλαξη κανονικών και διαφόρων εξαρτημάτων του πυροβολικού.
Πιθανό Επισκοπικό Μέγαρο. Αποτελείται από δύο κτίσματα, από τα οποία το μεγαλύτερο διαθέτει έναν ενιαίο χώρο, που καλύπτεται με καμάρες, ενώ το μικρότερο προστέθηκε μεταγενέστερα. Θεωρείται ως επισκοπικό μέγαρο, λόγω της γειτνίασής του με τον καθεδρικό ναό. Μη Αναγνωρισμένα Κτίρια. Οι αρχαιολόγοι γνωρίζουν ελάχιστα γι΄ αυτά τα κτίρια. Το προπέτασμα τσιμέντου στην ανατολική πλευρά χρονολογείται από το Β'Παγκόσμιο Πόλεμο και οδηγεί στο δωμάτιο όπου φυλακίστηκαν οι κρητικοί αγωνιστές της αντίστασης που εκτελέστηκαν από τους Ναζί.
Κατοικίες Πολιτών. Οι κάτοχοι αυτών των σπιτιών ήταν φτωχοί, γι΄ αυτό και η κατασκευή των σπιτιών ήταν κακή, με συνέπεια να έχουν σωθεί ελάχιστα ερείπια απ'αυτά.
Το Φρούριο της Φορτέτζας συνεχίζει μέχρι και σήμερα να αποτελεί σημείο κατατεθέν της κρητικής πόλης. Κάθε καλοκαίρι- εδώ και 18 χρόνια- στο Θέατρο Ερωφίλη που βρίσκεται μέσα στο Κάστρο, πραγματοποιείται το Αναγεννησιακό Φεστιβάλ Ρεθύμνου. Θεατρικές παραστάσεις (στα χρόνια της πορείας του Φεστιβάλ παρουσιάστηκαν όλα τα έργα του κρητικού θεάτρου και μια πλειάδα έργων του Σαίξπηρ, του Μολιέρου, του Γκολντόνι και πολλών άλλων σημαντικότατων δημιουργών), μουσικές, χορευτικές και εικαστικές εκδηλώσεις, αναδεικνύουν την Κρητική και Ευρωπαϊκή Αναγέννηση. Επιπροσθέτως, χορός, εκθέσεις ζωγραφικής, διαλέξεις και κινηματογράφος συμπληρώνουν το πλαίσιο της δράσης του φεστιβάλ.
και