Ο Νομός Χανίων είναι ένας από τους 51 νομούς της Ελλάδας και συγκεκριμένα ένας από τους 4 νομούς της περιφέρειας Κρήτης.
Μέχρι το 2010 χωρίζεται σε 23 Δήμους και 3 κοινότητες. Μέχρι το 1997 χωριζόταν σε πέντε επαρχίες: Επαρχία Κυδωνίας με πρωτεύουσα τα Χανιά,
Επαρχία Αποκορώνου με πρωτεύουσα το Βάμο, Επαρχία Σφακίων με πρωτεύουσα τη Χώρα Σφακίων, Επαρχία Σελίνου με πρωτεύουσα την Κάντανο και Επαρχία Κισσάμου με πρωτεύουσα το Καστέλι ή Κίσσαμο.Πρωτεύουσα του νομού είναι τα Χανιά.
Ο νομός Χανίων προσφέρει σπουδαία αξιοθέατα, αρχαιολογικού αλλά και φυσικού ενδιαφέροντος. Ανάμεσα στα σημαντικότερα μουσεία είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης, το Μινωικό Πλοίο, το Λαογραφικό Μουσείο, πολλά εκκλησιαστικά μουσεία στις Μονές της περιοχής, το Σπίτι Ελευθέριου Βενιζέλου και πολλά άλλα. Εντός πόλης, αξιόλογα είναι ο Τέμενος Κιουτσούκ Χασάν («Γυαλί-Τζαμισί») στο ενετικό λιμάνι, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, η συνοικία Καστέλι με τα μινωικά ερείπια και το παλιο μέγαρο του Ρέκτορα, το Φρούριο Φιρκά και τα αρχαία τείχη στην συνοικία Τοπανά.
Στη γύρω περιοχή ξεχωρίζουν η Μονή Αγίας Τριάδας και η μονή Καθολικού στη χερσόνησο του Ακρωτηρίου, ο εθνικός δρυμός με το φαράγγι της Σαμαριάς, οι Σιδερόπορτες, η Αγία Ρούμελη, Η Πολυρρήνια και η μονή Χρυσοσκαλίτισσας. Επίσης, σημαντικές τοποθεσίες είναι το φρούριο του Φραγκοκάστελλου, η Απτέρα, μία πόλη του 5ου π.Χ αιώνα που ήρθε στο φώς από ανασκαφές μετά τον Β παγκόσμιο πόλεμο και άλλα.
www.χανια.com.gr
Η πόλη των Χανίων έχει απλωθεί γύρω από το Ενετικό λιμάνι και την Ακρόπολη της αρχαίας Κυδωνίας, οι πρώτοι άνθρωποι πού ήρθαν να μείνουν εδώ, στην νεολιθική εποχή, προτίμησαν να χτίσουν τα σπίτια τους πάνω στον λόφο για αμυντικούς σκοπούς. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε λιμάνι στην περιοχή αλλά και οι κάτοικοι δεν είχαν στόλο, οπότε δεν υπήρχε πρόβλημα. Το πρόβλημα προέκυψε αργότερα, στη νεοανακτορική περίοδο (17ος αιώνας π.χ) όταν στον μικρό λόφο αναπτύχθηκε ο σημαντικότερος μινωικός οικισμός της δυτικής Κρήτης, οπότε και κατασκευάστηκε κάποιο υποτυπώδες λιμάνι. Η αρχαία Κυδωνία χάρη στη βιοτεχνία και στο εμπόριο γρήγορα συγκέντρωσε πλούτο και δύναμη, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός πως ήταν μία από τις λίγες κρητικές πόλεις που είχαν κόψει δικό τους νόμισμα. Οι κάτοικοι της έκτισαν σπουδαίο ανάκτορο, το μινωικό ανάκτορο της Κυδωνίας, το οποίο περιμένει ακόμη να ανασκαφεί, πράγμα δύσκολο αφού βρίσκεται κάτω από τα κέντρο της σύγχρονης πόλης των Χανίων. Πολλές είναι οι εκδοχές όσον αφορά την ετυμολογία του τοπωνυμίου της πόλης. Κατά την μυθολογία ιδρυτής της είναι ο Κύδων, γιός του Μίνωα και της νύμφης Ακακκαλίδας.
Ο Νοµός Χανίων είναι το δυτικότερο τµήµα της µεγαλονήσου µε έκταση 2376 τ. χλµ. και πληθυσµό 150.387 κατοίκων (απογρ. 2001). Συνορεύει ανατολικά µε το Νοµό Ρεθύµνης ενώ βρέχεται στις τρεις άλλες πλευρές του, σε έκταση 350 χιλιόµετρων ακτής, από την ζεστή Μεσόγειο θάλασσα, το Κρητικό Πέλαγος στο βορρά και το Λυβικό στο νότο. Η µαγευτική οροσειρά των Λευκών Ορέων ή Μαδάρων, µε πολλές δεκάδες κορυφές και ψηλότερη όλων τις Πάχνες (2454 µ.), αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του Νοµού.
Τον διατρέχει από δύση προς ανατολή και σβήνει κοντά στο Νοµό Ρεθύµνης, έχοντας σχηµατίσει µεγάλα οροπέδια, όπως του Οµαλού (υψόµ. 1080 µ.) και του Ασκύφου (υψόµ. 730 µ.) και αφού χωριστεί πολλές φορές από άγρια φαράγγια και χαράδρες µοναδικής οµορφιάς, όπως της Αγίας Ειρήνης, της Σαµαριάς, της Αράδενας, της Ίµβρου και πολλά άλλα. Γενναιόδωρα αφήνει να ξεδιπλωθεί στα βορινά µια µεγάλη εύφορη πεδιάδα. Την γονιµοποιεί µε τα άφθονα νερά των πηγών της που µετατρέπονται σε ζωοδότες ποταµούς, µε µεγαλύτερους τον Πλατανιά (αρχαίο Ιάρδανο) και τον Κοιλιάρη. Οι κάµποι της Κισάµου, των Χανίων, των Αρµένων και της Γεωργιούπολης καταλήγουν στα πληθυσµιακά µεστά και τουριστικά αξιοποιηµένα παράλια του Κρητικού Πελάγους. Το πολυσχιδές ανάγλυφο της βόρειας ακτής χαρακτηρίζεται από τις τέσσερις µεγάλες χερσονήσους και τα οµώνυµα ακρωτήρια της Γραµβούσας, της Ειρήνης (Σπάθας), του Ακρωτηρίου και του Δρεπάνου, ανάµεσα στα οποία διαµορφώνονται και οι τέσσερις µεγάλοι και ευλίµενοι κόλποι της Κισάµου, των Χανίων, της Σούδας και της Γεωργιούπολης, µε τον προτελευταίο να φιλοξενεί το ασφαλέστερο και µεγαλύτερο λιµάνι της Ελλάδας.
Αντίθετα µε το βορινό τµήµα, η οροσειρά των Λευκών Ορέων στριµώχνει ασφυκτικά τα νότια και δυτικά δαντελωτά ακρογιάλια σε µια στενή λωρίδα καλλιεργήσιµης γης, µε εξαίρεση την µικρή πεδιάδα της Παλαιόχωρας στα δυτικά και τον κάµπο του Φραγκοκάστελου στα ανατολικά.
Μοναδική τέλος, όχι µόνο για το νοµό αλλά και για ολόκληρη την Κρήτη, είναι και η λίµνη του Κουρνά στον Αποκόρωνα, µε µια δεύτερη, µικρότερη, τεχνητή λίµνη να έχει δηµιουργηθεί στην Αγιά Κυδωνίας.
Ο κρητικός πολιτισµός ήταν ανέκαθεν στενά συνδεδεµένος µε τη φύση και ο σεβασµός των Κρητών προς τον κόσµο που τους περιέβαλε αντικατοπτριζόταν όχι µόνο στον τρόπο ζωής τους αλλά και στην τέχνη και την θρησκεία τους. Ο σηµερινός κρητικός νιώθει ακόµη εκείνο το αρχέγονο δέσιµο µε την φύση και την φυσική ζωή και χωρίς ιδιαίτερες προσπάθειες πετυχαίνει την αρµονική συνύπαρξή του µε το περιβάλλον.
Το φυσικό περιβάλλον του Νοµού Χανίων, όπως και ολόκληρης της Κρήτης, διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση. Η θάλασσες είναι καθαρές, ενώ στην ενδοχώρα µεγάλες εκτάσεις άγριας φύσης διασώζουν την παρθενική οµορφιά τους. Η πλούσια γεωµορφολογία και το εύκρατο κλίµα ευνοούν την ανάπτυξη περισσοτέρων από 2100 αυτοφυών φυτών, 300 από τα οποία είναι ενδηµικά, ενώ ενδηµικά ζώα συµπληρώνουν το µωσαϊκό της κρητικής φύσης.
Στο Νοµό Χανίων θα συναντήσει κανείς και τις οκτώ βλαστικές ζώνες: παράκτια, χαµηλή, υπο-ορεινή, ορεινή, υπο-αλπική, αλπική, υγροβιότοποι και φαράγγια-χαράδρες, η καθεµία µε το δικό της ιδιαίτερο φυτικό και ζωικό βασίλειο. Ένα µεγάλο µέρος από αυτούς τους βιότοπους είναι σήµερα προστατευόµενοι (ακτές Πλατανιά - Γερανίου -Πύργου Ψηλονέρου - Μάλεµε, λίµνη Αγιάς, λίµνη Κουρνά, νήσοι Γαύδος και Γαυδοπούλα, Ελαφονήσι, ακρωτήρια Γραµβούσας και Ειρήνης κ.α. –Natura 2000) ή έχουν χαρακτηριστεί εθνικοί δρυµοί (φαράγγι Σαµαριάς).
Αγαπητό διακοσµητικό µοτίβο της Μινωικής τέχνης, ο θαλασσόκρινος (Pancratium maritimum) και η βιολέτα της θάλασσας (Matthiola tricuspidata) φύονται στα παράλια κοντά στους χώρους που οι θαλάσσιες χελώνες (Caretta-caretta) αφήνουν τα αυγά τους. Η αλαδανιά (Cistus sp.), ο κρητικός έβενος ή πλουµί (Ebenus cretica), η ελιά (Olea europea), τα εσπεριδοειδή και δεκάδες αγριολούλουδα αποτελούν το περιβάλλον στο οποίο ζει ο κρητικός αγριοπόντικας (Apodemus sylvaticus creticus), µαζί µε τον ασβό ή άρκαλο (Meles meles-arcalus), το κουνάβι (Martes foina-bunites), την νυφίτσα (Mustela nivalis-galinthias), το λαγό και τον σκαντζόχοιρο.
Στην ηµιορεινή ζώνη ευδοκιµούν τα κυκλάµινα (Cyclamen creticum), ο πρίνος (Quercus coccifera) και ο ασπάλαθος (Calicotome villosa), ενώ λίγο ψηλότερα, στα ορεινά, το σφενδάµι (Acer sempervirens) και η κρητική τουλίπα (Tulipa cretica) φυτρώνουν ανάµεσα στα δάση της καστανιάς (Castanea sativa) στην Κίσαµο και του κυπαρισσιού (Cupressus sempervirens) των Λευκών Ορέων. Εδώ ψηλά ζει το κρητικό αγριοκάτσικο ή αγρίµι (Capra aegagrus-cretica), ο αγκαθοπόντικας (Acomys minus), µοναδικός στον κόσµο, και ο αγριόγατος ή φουρόκατος (Felix silvestris-agrius), καθώς και αρπακτικά πουλιά όπως ο χρυσαετός (Aquila crhysaetus), o σπάνιος γυπαετός (Gypaetus barbatus) και o γύπας (Gyps fulvus).
Στα πολλά φαράγγια του νοµού ο επισκέπτης θα βρει εκτός από όλα τα παραπάνω και ολόκληρη σχεδόν την οικογένεια των αρωµατικών φυτών και βοτάνων της Κρήτης, µε γνωστότερο τον έρωντα ή δίκταµο (Origanum dictamnus). Κάθε άνοιξη ο Νοµός Χανίων στολίζεται µε µια πανδαισία χρωµάτων από τα αµέτρητα ανθισµένα δέντρα, τους θάµνους και τα λουλούδια, ενώ τα µεθυστικά αρώµατα των βοτάνων γεµίζουν τον αέρα.
Ο ζωικός κόσµος, ανανεωµένος από την ανάπαυλα του Xειµώνα ξεχύνεται στην ύπαιθρο, χωρίς την παραµικρή ενόχληση από την ανθρώπινη παρουσία.
Αν ο νοµός Χανίων έπρεπε να πάρει έναν χαρακτηρισµό, ίσως να τον αποκαλούσαµε ο Νοµός των Φαραγγιών καθώς δεκάδες φαράγγια σχίζουν τα ορεινά του νοµού.
Αναµφισβήτητα το κορυφαίο και διασηµότερο όλων είναι το φαράγγι της Σαµαριάς ή Φάραγγας µε µήκος 16 χµ. και πλάτος από 3,5 έως 150 µ. και µε κάθετα τοιχώµατα που φτάνουν σε πολλά σηµεία σε ύψος 500 µ. Για να το διασχίσει κανείς χρειάζεται γύρω στις 5 µε 6 ώρες και το πέρασµα επιτρέπεται από τον Μάιο µέχρι τον Οκτώβριο.
Είναι εθνικός δρυµός και µέσα θα βρει κανείς σπάνια είδη κρητικής χλωρίδας από τα κυπαρίσσια και πεύκα, µέχρι δίκταµο και αγριολούλουδα, ενώ αποτελεί και το φυσικό περιβάλλον του κρητικού αγριµιού. Εντυπωσιακά είναι και τα πτυχωµένα και τεκτονισµένα πετρώµατα των Πλακωδών Ασβεστόλιθων που ξεχωρίζουν στις πλαγίες του.
Το φαράγγι της Αγίας Ειρήνης στο Σέλινο έχει µήκος 7,5 χλµ., στα στενότερα σηµεία του φτάνει τα 10 µ. ενώ το ύψος των κάθετων τοιχωµάτων του είναι 500 µ.
Κύριο χαρακτηριστικό του η πλούσια βλάστηση.
Το φαράγγι της Ίµβρου στα Σφακιά, είναι ένα από τα πιο επιβλητικά, στενά και βαθιά φαράγγια της Κρήτης. Έχει µήκος 7 χλµ., πλάτος σε µερικά µέρη 2 µ. και ύψος κάθετων τοιχωµάτων 300 µ. Οι πλευρές του σε ορισµένα σηµεία σε ύψος 30-40 µ. συγκλίνουν και αφήνουν στενό άνοιγµα 2-3 µ. δίνοντας την εντύπωση ότι πρόκειται για σήραγγα. Το Τοπολιανό φαράγγι είναι µεγαλόπρεπο και άγριο, ξεχωριστό για την καταπληκτική ηχώ του.
Έχει µήκος 1500 µ. µε κατακόρυφα τοιχώµατα που φτάνουν τα 300 µ. και φιλοξενούν πολλές σπηλαιώδεις κοιλότητες, ενώ το πλάτος του κυµαίνεται από 5-50 µ. Υπάρχουν και πολλά άλλα, όχι τόσο γνωστά αλλά εξίσου όµορφα και άγρια, φαράγγια όπως της Τρυπητής, του Κλάδου και του Ελυγιά, γύρω από την Σαµαριά, της Αράδενας, του Κατρέ, των Ασφένδου, του Αγ. Νεκταρίου και του Καλλικράτη στα Σφακιά, του Θερίσου κοντά στα Χανιά –το µόνο που περνιέται µε αυτοκίνητο–, της Ρόκκας και της Πολυρρήνιας στην Κίσαµο, των Μποριανών στα Καράνου και του Δικτάµου στα Κεραµειά, το µοναδικό µε κατεύθυνση από δύση προς ανατολή.
Κι αν ίσως τα φαράγγια δεν φαίνονται αρκετά για να δώσουν ένα χαρακτηρισµό, τότε ο Νοµός Χανίων ίσως πρέπει να ονοµαστεί ο Νοµός των σπηλαίων αφού έχει περισσότερα από 1500 χερσαία και θαλάσσια σπήλαια. Μερικά από τα σηµαντικότερα είναι: Το υποθαλάσσιας εισόδου και µερικώς ερευνηµένο µέχρι σήµερα Σπήλαιο των Ελεφάντων κοντά στην Πλάκα Αποκορώνου. Πέρα από τους εντυπωσιακούς λευκούς και κόκκινους σταλαχτίτες του, έγινε παγκοσµίως γνωστό για τα ως τώρα 4 δείγµατα του µοναδικού ελέφαντα (Elephas Chaniensis) και πολλών νάνων ελαφιών, που έζησαν πριν από δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Το σπήλαιο των Σφακίων, κοντά στο χωριό Ασφέντου, παρουσιάζει µεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον καθώς κρύβει στα σπλάχνα του εγχάρακτες βραχογραφίες αρχαίων χρόνων. Το σπηλαιοβάραθρο «Τζανή» στον Οµαλό µήκους 2.500 µ. Το συγκρότηµα βαράθρων στα Λευκά Όρη, µε σπουδαιότερο το βάραθρο Γουργούθακας, κατακόρυφου βάθους 1208 µ., το µεγαλύτερο των Βαλκανίων µε πηγές, καταρράκτες και ποτάµια στο εσωτερικό του.
Το σπήλαιο της Αρκούδας ή της Παναγίας Αρκουδιώτισσας, σε µικρή απόσταση από τη µονή Γουβερνέτου στο Ακρωτήρι, µε τον σταλαγµίτη που µοιάζει µε αρκούδα, την δεξαµενή µε το «αγίασµα», προϊόν σταγονορροής, και την µικρή εκκλησία αφιερωµένη στην Υπαπαντή. Του Αγίου Ιωάννη του Ερηµίτη στο Καθολικό της Μονής Γουβερνέτου.
Της Αγίας Σοφίας στα Τοπόλια, µε την οµώνυµη εκκλησία, ένα µεγαλόπρεπο σπήλαιο µε ύψος θόλου 20 µ και διάµετρο 70 που καλύπτεται στη µεγαλύτερη επιφάνειά του από σταλαγµίτες. Του Αγίου Ιωάννου Ερηµίτη στη Σπηλιά Κισάµου, µε την οµώνυµη εκκλησία, πολύ µεγάλων διαστάσεων και τον θαυµατουργό σταλακτίτη και σταλαγµίτη.
Ο αιµονόσπηλιος στην πλαγιά του Φαραγγιού της Σαµαριάς στον Γκίγκιλο, και πολλά άλλα µικρότερα όπως της Σκουραχλάδας στα Κεραµειά, του Σαµωνά, του Κουρνά, του Μελιδονίου κ.α.
Οι καρστικές όµως µορφές αποτελούν την µία όψη του νοµίσµατος. Ο Νοµός Χανίων, εξωστρεφής προς την θάλασσα, έχει να προσφέρει στα 350 χλµ. των ακτών του αµέτρητες παραλίες: ερηµικές και παρθένες ακτές ή οργανωµένες κοσµοπολίτικες πλάζ.
Οι παραλίες της Νέας Χώρας (η µόνη οργανωµένη παραλία της πόλης των Χανίων), της Χρυσής Ακτής των Αγ. Αποστόλων, της Αγ. Μαρίνας, του Πλατανιά, του Γερανιού, του Μάλεµε, του Κολυµβαρίου, της Κισάµου, της Παλαιόχωρας, του Φραγκοκάστελου, των Καλυβών, της Αλµυρίδας, της Γεωργιούπολης και του Καβρού είναι οργανωµένες και ικανές να προσφέρουν στους επισκέπτες τους µια ευρεία γκάµα υπηρεσιών, ευκολιών και ανέσεων.
Λιγότερο κόσµο και περισσότερο παρθένες ακτές, µε καθαρές αµµουδιές και γαλαζοπράσινα νερά µπορεί να βρει ο φυσιολάτρης επισκέπτης αν αποµακρυνθεί λίγο από τα τουριστικά κέντρα: στη Φαλάσαρνα, παραλία µήκους 3 χλµ., µε ψιλή άµµο, που το 2002 ψηφίστηκε η καλύτερη παραλία της Ευρώπης και η οποία συνδυάζεται µε µια µικρή πεζοπορία για την επίσκεψη του αρχαίου λιµανιού.
Στο Ελαφονήσι, µικρό χαµηλό νησί (υψοµ. 20 µ.) που συνδέεται µε την ακτή µε αβαθή υφαλισθµό βάθους 0,60-0,90 µ και µήκους περίπου 800 µ., το λεγόµενο Πέρασµα.
Εκεί στέκεται και ο κοινός τάφος του πληρώµατος του Αυστριακού πλοίου Ιmperatrice που ναυάγησε το 1907. Στο γειτονικό Κεδρόδασος, όπου θα απολαύσει τον συνδυασµό αµµώδους παραλίας και καταπράσινου δάσους από κέδρους. Στη Σούγια, µε την υπέροχη βοτσαλωτή παραλία, τις παράκτιες σπηλιές και τα κρυστάλλινα νερά.
Στο Μπάλο, µε την εξωτική λιµνοθάλασσα, την ψιλή λευκή άµµο, τα αβαθή καταπράσινα νερά και το Τηγάνι, το µικρό νησάκι-ακρωτήριο.
Το µπάνιο εκεί µπορεί να συνδυαστεί µε επίσκεψη στο βενετσιάνικο φρούριο του νησιού Ήµερη Γραµβούσα. Στη µικρή βοτσαλωτή παραλία στις Μένιες, δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο του Δικτύνναιου, µε άπλετη ερηµική περιοχή για πεζοπορία.
Τέλος ιδιόµορφη και µοναδικού κάλλους περιοχή του Νοµού θεωρούνται οι Μαδάρες, αλλιώς οι άγονες και γυµνές βουνοκορφές των Λευκών Ορέων, πάνω από τα 2000 µ. υψόµετρο, που αποτελούν την απόλυτη πρόκληση για τον περιπατητή και τον ορειβάτη. Σεληνιακά τοπία, µε ελάχιστη, χαµηλή, θαµνώδη βλάστηση, αρκετά αγριολούλουδα και θέα που κόβει την ανάσα. Εξίσου µοναδική για όλο το νησί είναι η λίµνη του Κουρνά, δίπλα στο οµώνυµο χωριό, κοντά στα όρια µε το νοµό Ρεθύµνης, σε υψόµετρο 20 µ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας κα µε περιφέρεια 3,5 χλµ. και µέγιστο βάθος 23 µέτρα. Λυγαριές και µυρσίνες στεφανώνουν την λίµνη και τα απόκρηµνα βουνά που την περιβάλλουν καθρεπτίζονται στα ήρεµα νερά της δηµιουργώντας µια εικόνα µαγική, που αυξάνει και την αίσθηση του βάθους της. Σ’ αυτό το φαινόµενο οφείλεται και η δηµιουργία του θρύλου που την θέλει «άπατη».
Α.Α