Αναζητώντας τους δημόσιους χώρους στο Ηράκλειο, στις περιοχές όπου διαδοχικά αναπτύχθηκε η πόλη, πουθενά δεν θα τους συναντήσουμε, αν και για διαφορετικούς λόγους κάθε φορά.
Στην Παλιά Πόλη,
στο εντός τειχών τμήμα της πόλης δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να συναινέσουμε στην πολιτική που ζητάει τη δημιουργία δημόσιων χώρων, αφού το αντάλλαγμα θα είναι η απώλεια της ιστορικής μνήμης της πόλης με τη διάλυση του ιστορικού ιστού της. Μια εξαιρετικής σημασίας μελέτη ανάπλασης για την ανάδειξη του ιστορικού κέντρου που ξεκίνησε το 1997 είναι σε εξέλιξη. Η πρώτη φάση της μελέτης έχει θεσμοθετηθεί και τονίζει την αναγκαιότητα διάσωσης του ιστορικού πολεοδομικού ιστού, που διατηρείται, παρά τις ανακατασκευές των κτιρίων της, από τον καιρό της ενετοκρατίας. Η πολεοδομική μελέτη αναθεώρησης του σχεδίου του 1936, που διέλυε τον πολεοδομικό ιστό και που στην πράξη δεν υλοποιήθηκε ποτέ, καθυστερεί πάρα πολύ να ολοκληρωθεί και να θεσμοθετηθεί. Για πέντε χρόνια επιβλήθηκε αναστολή οικοδομικών εργασιών που έληξε τον Αύγουστο του 2003 με απόφαση του ΣτΕ, μετά από προσφυγή ιδιωτών, λόγω της μεγάλης της διάρκειας.
Από τότε και στο εξής, η δημοτική αρχή, που προγραμματικά είχε διακηρύξει την προσήλωσή της στις αρχές της μελέτης και τη διάθεσή της να την προχωρήσει, άλλαξε ταχτική: δηλώνοντας ότι στόχος της είναι μια «μοντέρνα πόλη», όχι μόνο δεν προστατεύει τον πολεοδομικό ιστό και τα προτεινόμενα για διατήρηση κτίρια αλλά αντίθετα διευκολύνει τις κατεδαφίσεις , συναινώντας μέσω των υπηρεσιών της στα αιτήματα για κατεδαφίσεις, αλλά παίρνοντας και πρωτοβουλίες είτε υλοποίησης παλιών πράξεων αναλογισμού, είτε σύνταξης καταλόγων ετοιμόρροπων κτιρίων και επισπεύδοντας την κατεδάφισή τους για λόγους …ασφάλειας και υγιεινής!
Σήμερα η παλιά πόλη μοιάζει με βομβαρδισμένο τοπίο. Εν όψει (;) της αναθεώρησης του σχεδίου πόλης αλλά και για άλλους λόγους (π.χ. επιβολή ΦΠΑ στις οικοδομές) όλοι βιάζονται να κτίσουν και βέβαια εφαρμόζεται το ισχύον παλιό σχέδιο πόλης.
Με επανειλημμένα διαβήματα προς τα υπουργεία ΥΠΕΧΩΔΕ και Πολιτισμού, με διοργάνωση συγκεντρώσεων και συνεχή δημοσιεύματα στον τοπικό τύπο, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων δίνει το δικό του αγώνα για να αποτρέψει καταστροφές μη αναστρέψιμες.
Οι ελεύθεροι χώροι των τειχών της πόλης, για τα οποία χρόνια τώρα γίνονται μελέτες και έργα αποκατάστασης και διαμορφώσεων, θα μπορούσαν να καλύψουν την έλλειψη σε δημόσιους χώρους και να φιλοξενήσουν μια μεγάλη σειρά από δραστηριότητες. Μέχρι σήμερα, όμως, τα τείχη λειτούργησαν μόνο σαν εμπόδιο και ξένο σώμα ανάμεσα στο ιστορικό κέντρο και τις εκτός τειχών επεκτάσεις και δε στάθηκε δυνατόν να παίξουν ένα τέτοιο ρόλο.
Ο τρόπος με τον οποίο επιχειρείται δημιουργία ελεύθερων χώρων στο παραλιακό μέτωπο, με αποσπασματικές μελέτες, κατεδαφίσεις που προηγούνται των μελετών, απόδοση μεγάλων χώρων στην κυκλοφορία των οχημάτων και εμπορευματοποίηση της περιοχής με εγκατάσταση δραστηριοτήτων αναψυχής (καφετέριες, πολυσινεμά κλπ), σε συνδυασμό με τις ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής (κυριαρχούν ισχυροί βορειοδυτικοί άνεμοι) δεν αφήνει και πολλά περιθώρια αισιοδοξίας.
Το τμήμα της πόλης γύρω από τα τείχη,
οι πρώτες περιοχές επεκτάσεων του σχεδίου πόλης έχουν λίγο πολύ κοινά χαρακτηριστικά με αυτά των περισσότερων ελληνικών πόλεων. Πρακτικά πρόκειται για απλή οικοπεδοποίηση ακινήτων και ανάπτυξη περιοχών κατοικίας σε περιοχές που εξαρτώνται από το ιστορικό κέντρο εξ αιτίας έλλειψης πολεοδομικών ρυθμίσεων. Το γεγονός αυτό επιβαρύνει το ιστορικό κέντρο επειδή σ’ αυτό διογκώνονται όλο και περισσότερο χρήσεις εμπορικές, αναψυχής και υπηρεσιών δημόσιου και ιδιωτικού χαρακτήρα εις βάρος της κατοικίας και εντείνοντας και τα κυκλοφοριακά προβλήμτα.
Οι κοινόχρηστοι χώροι είναι ελάχιστοι, και οι προβλεπόμενοι χώροι πρασίνου από το σχέδιο πόλης δεν υλοποιούνται ποτέ, αφού πάντα τα κονδύλια δεν υπάρχουν όταν πρόκειται να διατεθούν για τέτοιες …πολυτέλειες! Ευνόητο είναι ό,τι σήμερα χρειάζονται πολλαπλάσια χρήματα από ό,τι παλιότερα θα χρειαζόταν για τη δημιουργία ελεύθερων χώρων, εξ αιτίας της υπερβολικής ανόδου της αξίας γης, γιαυτό και τέτοιες παρεμβάσεις είναι λίγες και σημειακές.
Το δεύτερο τμήμα επεκτάσεων του σχεδίου πόλης,
δημιουργήθηκε από εντάξεις στο σχέδιο πόλης εξαιρετικά μεγάλων εκτάσεων που οικοδομήθηκαν αυθαίρετα. Είναι γνωστή η έκταση της αυθαίρετης δόμησης στο Ηράκλειο, της πόλης που έρχεται δεύτερη στην Ελλάδα σε αυθαίρετη δόμηση μετά την Αττική. Η Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης, η γνωστή ΕΠΑ του Αντώνη Τρίτση, δεν έχει κατορθώσει να ολοκληρωθεί!
Οι περιοχές αυθαιρέτων με τον κατακερματισμό των ιδιοκτησιών και την πυκνή δόμηση, δεν είναι βέβαια ...προνομιακός τόπος αναζήτησης ελεύθερων δημόσιων χώρων. Στο Ηράκλειο όσοι δεν αυθαιρέτησαν αισθάνονται σε μεγάλο βαθμό ζημιωμένοι, αφού τώρα στις δικές τους ιδιοκτησίες προγραμματίζονται οι μελλοντικοί κοινόχρηστοι χώροι. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε στέρηση των ακινήτων τους, αφού στις πυκνοδομημένες αυτές περιοχές είναι αδύνατον να βρεθούν οι χώροι εκείνοι που θα τους αποδοθούν έναντι αυτών που δεσμεύονται και ανάγκη αποζημίωσής τους σε χρήμα. Έτσι, ούτε οι ίδιοι μπορούν να οικοδομήσουν αλλά ούτε και οι χώροι να αποδοθούν στο κοινό αφού χρειάζεται να βρεθούν τα χρήματα που χρειάζονται και για τις αποζημιώσεις και για την εκτέλεση των έργων.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
ΑΡΘΡΟ - Βάννα Σφακιανάκη