Αυτό το οποίο γνωρίζουμε είναι ότι περί το 2000 π.Χ., σε διάφορες εύφορες περιοχές του νησιού οικοδομήθηκαν μνημειακά συγκροτήματα, γνωστά ως ανάκτορα. Η ακριβής χρήση των συγκροτημάτων αυτών παραμένει ως τις μέρες μας ένα μεγάλο θέμα συζήτησης για την ακαδημαϊκή κοινότητα. Οι απόψεις για τη χρήση τους ποικίλλουν, ενώ τρεις εξ’αυτών αποτελούν τον κύριο πυρήνα διερεύνησης. Έτσι έχει προταθεί ότι τα εν λόγω συγκροτήματα αποτελούσαν α) την κατοικία ενός άρχοντα, β) ναούς, γ) οικοδομήματα τελετουργικών δρώμενων, δηλαδή χώρους που προορίζονταν για συλλογικές λατρευτικές δραστηριότητες. Τα κτήρια αυτά παρουσιάζουν μια ομοιογενή αρχιτεκτονική διάταξη και κατασκευή αποτελούμενα από μια μεγάλη κεντρική αυλή, την οποία περιστοιχίζουν αποθηκευτικοί χώροι αλλά και εντυπωσιακά δωμάτια διακοσμημένα με υπέροχες τοιχογραφίες, κολόνες και πολύχρωμους λίθους. Μέχρι στιγμής, έξι τέτοια ανάκτορα έχουν ανακαλυφθεί στην Κρήτη, συμπεριλαμβανομένων των ανακτόρων της Κνωσσού, της Φαιστού και των Μαλίων. Στα 1.530 π.Χ. όταν και εξερράγη το ηφαίστειο της Σαντορίνης, ένα τεράστιο παλιρροϊκό κύμα και σύννεφα στάχτης έπληξαν το νησί της Κρήτης προκαλώντας σοβαρές καταστροφές στα ανακτορικά συγκροτήματα. Παραδοσιακά η αρχαιολογική έρευνα στην Κρήτη επικεντρώνεται σε αυτά τα ανακτορικά συγκροτήματα περιορίζοντας με αυτόν τον τρόπο τις γνώσεις μας για τις σχέσεις των ανακτόρων τόσο μεταξύ τους όσο και με τον περιβάλλοντα χώρο. Αυτός είναι ο σημαντικότερος λόγος που μας οδήγησε στην επιστημονική διερεύνηση της θέσης στο Σίσι, ενός οικισμού που εντοπίζεται μόλις 4 χιλιόμετρα στα ανατολικά του ανακτόρου των Μαλίων. Αν υποθέσουμε ότι όντως υπήρξε ένας βασιλιάς στα Μάλια τότε προκύπτει το ερώτημα για το πώς ασκούσε την ηγεμονία του στην ευρύτερη αγροτική περιοχή.
Το μικρό παραθαλάσσιο χωριό Σίσι είναι τμήμα της κοινότητας Βραχασίου και ανήκει στο δήμο του Αγ. Νικολάου. Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της Κρήτης, μόλις μισή ώρα με το αυτοκίνητο από το Ηράκλειο και σε απόσταση 4 χλμ. από το ανακτορικό συγκρότημα των Μαλίων. Στη θέση Κεφάλι, ευρέως γνωστή με το όνομα «Μπούφος», στα ανατολικά του σύγχρονου χωριού εντοπίστηκαν τα ερείπια ενός οικισμού και ενός νεκροταφείου ηλικίας 3.500 ετών. Αρχικά ο χώρος ερευνήθηκε τη δεκαετία του 1960 από τον Κωστή Δαβάρα και την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Η τοποθεσία έχει υποστεί διαβρώσεις από το χρόνο αλλά και από την ανεξέλεγκτη τουριστική δραστηριότητα. Σήμερα ο χώρος βρίσκεται στο επίκεντρο των ερευνών της Βελγικής Αρχαιολογικής Σχολής και κυρίως του Καθολικού Πανεπιστημίου της Λουβαίν (Université Catholique de Louvain) σε συνεργασία με το Καθολικό Πανεπιστήμιο της Λουβαίν (KU Leuven) από το 2007. Βασικά ερώτηματα της ερευνητικής ομάδας αφορούν τη δομή και τη λειτουργία της Μινωικής κοινωνίας καθώς και τον τρόπο με τον οποίο το κέντρο ανέπτυσσε δραστηριότητες με τα περίχωρα μέσα σε κοινά αρχιτεκτονικά συγκροτήματα κατά τις διάφορες χρονολογικές φάσεις αυτού του πολιτισμού. Στους παραδοσιακούς τρόπους έρευνας, όπως η επιφανειακή διασκόπηση και η ανασκαφή, έχουν πλέον προστεθεί και ποικίλες άλλες μέθοδοι. Ορισμένες από αυτές είναι η επιφανειακή έρευνα με τη χρήση γεωανιχνευτών, η φωτογραφία, η αεροφωτογραφία, η τοπογραφική μελέτη με τη χρήση του γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών (GIS), η γεωαρχαιολογία, η ζωοαρχαιολογία, η λήψη και ανάλυση μικρομορφολογικών δειγμάτων, η αρχαιοβοτανολογία, η φυσική ανθρωπολογία, η ανάλυση της κεραμεικής, οι πετρογραφικές αναλύσεις οστράκων κ.ά. Πολλές χρήσιμες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στον ιστότοπό μας (www.sarpedon.be) ή στις σχετικές δημοσιεύσεις μας (http://www.i6doc.com/fr/collections/aegis/).
Ο λόφος Κεφάλι παρουσιάζει ιδιαίτερο μορφολογικό και τοπογραφικό ενδιαφέρον, γεγονός που καθιστά τη γεωγραφική αυτή θέση στρατηγικής σημασίας. Δύο χείμαρροι πλαισιώνουν το λόφο και δημιουργούν έναν άξονα επικοινωνίας με την ενδοχώρα. Ο άξονας αυτός συνδέεται με το φαράγγι του Σεληναρίου, το οποίο αποτελεί τμήμα του σύγχρονου οδικού άξονα προς τα ανατολικά του νησιού. Η θέση του οικισμού φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στον έλεγχο των οδών επικοινωνίας και εμπορίου. Ταξιδιώτες και αγαθά από και προς τα Μάλια καθώς και την ανατολική Κρήτη περνούσαν αναπόφευκτα από το Κεφάλι. Αναμφισβήτητα οι κάτοικοι της περιοχής θα είχαν εκμεταλλευτεί στο έπακρον την πλεονεκτική θέση του οικισμού τους. Επιπλέον, οι δύο ορμίσκοι δεξιά και αριστερά του λόφου σχηματίζουν δύο φυσικά αγκυροβόλια. Αν κάποιος υπολογίσει τις μεταβολές στη στάθμη της θάλασσας, το υψόμετρο του λόφου δεν φαίνεται να υπερέβη ποτέ τα 25 μέτρα. Η ιδιαίτερη σημασία του Κεφαλιού υπογραμμίζεται από το γεγονός ότι τέτοιοι παραθαλάσσιοι λόφοι είναι σχετικά σπάνιοι στη βόρεια ακτογραμμή της Κρήτης. Επιπλέον οι απότομες παριές της ανατολικής και της νότιας πλευράς του λόφου τον καθιστούν μια καλή οχυρωματική θέση. Ο επισκέπτης μπορεί σήμερα να δει ίχνη αμυντικής οχύρωσης στο νότιο-ανατολικό άκρο του λόφου.
Ο λόφος Κεφάλι έχει έκταση περί τα τρία εκτάρια και αποτελείται από ένα πλάτωμα στην κορυφή και διάφορες αναβαθμίδες, που εντοπίζονται στις χαμηλότερες δυτικές και βόρειες παρειές. Η προκαταρκτική έρευνα έδειξε ότι ο οικισμός βρισκόταν σε χρήση ήδη από το 2.500 π.Χ. και εξής και φαίνεται ότι καταστράφηκε στα 1.200 π.Χ. Δείγματα μεταγενέστερης χρήσης του χώρου είναι μάλλον σποραδικά, αποτελούμενα από ελάχιστα ζωόμορφα ειδώλια Γεωμετρικής περιόδου και κάποια υπολείμματα πολεμικού υλικού του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο λόφος ήταν εν μέρει κατοικημένος, όπως συμπεραίνουμε από τη μέχρι στιγμής έρευνά μας. Ίχνη της πρώιμης εποχής του Χαλκού (2.500-2.000 π.Χ.) έχουν εντοπισθεί στο νεκροταφείο που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του λόφου, καθώς και σε κάποια σημεία στο πλάτωμα της κορυφής. Τάφοι και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της μέσης Εποχής του Χαλκού έχουν εντοπιστεί σε ευρύτερη κλίμακα στο χώρο. Η πλειονότητα των αρχιτεκτονικών ευρημάτων χρονολογείται στην πρώιμη φάση της Ύστερης εποχής του Χαλκού, που εκτείνεται χρονικά περίπου από το 1.700 έως το 1.450 π.Χ., καλύπτοντας όλον το χώρο του λόφου. Σημαντικά κτήρια έχουν ανασκαφεί στο πλάτωμα της κορυφής, εργαστήρια ήρθαν στο φως σε χαμηλότερα σημεία του λόφου και όλα μαζί αποτελούν το σύνολο ενός οικισμού που φαίνεται να ήκμασε σε αυτή τη συγκεκριμένη περίοδο. Κατά τη διάρκεια αυτής, το νεκροταφείο είχε εγκαταλειφθεί και η θέση ενταφιασμού των νεκρών του οικισμού παραμένει άγνωστη προς το παρόν. Κατά την τελευταία φάση της Ύστερης εποχής του Χαλκού (περίπου 1.450-1.200 π.Χ.), μόνο το πλάτωμα στην κορυφή του λόφου χρησιμοποιήθηκε και φαίνεται ότι ο χώρος είχε ενισχυθεί από εντυπωσιακούς τοίχους και κτήρια. Σταδιακά το μέγεθος του οικισμού συρρικνώθηκε και φαίνεται ότι ο χώρος εγκαταλείφτηκε περί τα 1.200 π.Χ.
Καθώς ανεβαίνετε στην κορυφή μην παραλείψετε να στρέψετε το βλέμμα σας προς τα πίσω. Από την κορυφή μπορείτε να θαυμάσετε τη θέα των βουνών της Σελένας να δεσπόζουν στο τοπίο. Η θέα είναι μοναδική και σίγουρα άκρως εντυπωσιακή και σε αυτό ακριβώς το σημείο μπορούμε να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε την ιδιαίτερη σημασία του λόφου στη γεωγραφία του χώρου. Με μια μόνο ματιά ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται ότι ακόμη και τώρα ο λόφος δεσπόζει στην ευρύτερη περιοχή ελέγχοντας τα περάσματα προς ανατολή και δύση. Σε όλη την έκταση του λόφου υπάρχουν αρχιτεκτονικά λείψανα και όστρακα αγγείων, καθώς και στοιχεία που καταδεικνύουν τη συνεχή χρήση του χώρου από το 2.500 μέχρι το 1.200 π.Χ. Τα πρωιμότερα στρώματα της Προανακτορικής, Πρωτοανακτορικής και Νεοανακτορικής περιόδου εντοπίζονται κάτω από τους μεταγενέστερους τοίχους και τα δάπεδα. Το σύνολο αυτών των στρωμάτων καλύπτεται μετά το πέρας της εκάστοτε ανασκαφικής περιόδου. Τα αρχιτεκτονικά λείψανα που είναι ορατά στον επισκέπτη ανήκουν στη Μετανακτορική περίοδο και χρονολογούνται από το 1.350 μέχρι το 1.200 π.Χ. Κατά την περίοδο αυτή ήκμασε το μεγάλο αρχιτεκτονικό συγκρότημα που εντοπίσαμε στη βόρειο-δυτική πλευρά της κορυφής του λόφου. Δύο πτέρυγες εκτείνονται στα βόρεια και τα νότια μιας μικρής αυλής. Η σημαντική θέση του κτίσματος σε συνδυασμό με το μέγεθός του (40 επί 25 μέτρα), οι εντυπωσιακοί τοίχοι στα βόρεια και τα δυτικά, αλλά και η γενικότερη οργάνωση του χώρου μάς οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι αποτελούσε το κέντρο των δραστηριοτήτων είτε μιας ομάδας σημαντικών ανθρώπων ή, έστω, κάποιου επιφανούς άρχοντα. Ίχνη κατοίκησης έχουν εντοπιστεί και σε άλλα σημεία του λόφου, οπότε συνάγουμε το συμπέρασμα ότι μια κοινότητα σεβαστού μεγέθους δραστηριοποιούνταν στο χώρο κατά το 14ο και 13ο αιώνα π.Χ.
Η νότια πτέρυγα είναι ο πρώτος χώρος τον οποίο βλέπει ο επισκέπτης φτάνοντας στο πλάτωμα της κορυφής. Αποτελείται από μια σειρά μικρών ορθογώνιων δωματίων που λειτουργούσαν κυρίως ως αποθηκευτικοί χώροι, αλλά και ως χώροι παραγωγής αγαθών. Δεν υπάρχουν ίχνη που να μαρτυρούν την ύπαρξη ενός δευτέρου ορόφου, αν και ο επίπεδος χώρος της οροφής θα μπορούσε να είχε χρησιμοποιηθεί για διάφορες δραστηριότητες οικιακού χαρακτήρα. Τα όστρακα που συλλέχθηκαν σε αυτόν το χώρο είναι στην πλειονότητά τους κοινής χρήσης, αγγεία για αποθήκευση βρώσιμων αγαθών, πινάκια, κύπελλα, κανάτες κ.ά. Στο μεγαλύτερο δωμάτιο (5.13) στα δυτικά της πτέρυγας που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο φυσικό βράχο και συνεπώς έχει υποστεί διαβρώσεις, εντοπίσαμε αγγεία τελετουργικού χαρακτήρα, ένα ρυτό και ένα «σωλήνα μετά όφεων» (snake tube). Τα δύο αγγεία έχουν συγκεκριμένη χρήση σε τελετουργίες: το ρυτό είναι ένα αγγείο σε σχήμα παπαρούνας που χρησιμοποιείται σε σπονδές, ο «σωλήνας μετά όφεων» είναι ένα μακρύ κυλινδρικό αγγείο με λαβές σε σχήμα όφεων στα πλάγια και χρησιμοποιείται ως στήριγμα για κάποιο άλλο σκεύος, ενδεχομένως του ρυτού στην προκειμένη περίπτωση. Σε άλλα δωμάτια αυτής της νότιας πτέρυγας βρέθηκαν χάλκινα και λίθινα εργαλεία, όπως ένα ακέραιο λίθινο τριβείο. Κάτω από το δάπεδο της αυλής 5.8 βρήκαμε και ανασκάψαμε ένα μεγάλο μολύβδινο αγγείο επίσης ακέραιο. Τέτοιου είδους αγγεία από μόλυβδο είναι πολύ σπάνια και συνήθως εντοπίζονται εντελώς κατεστραμμένα και συμπιεσμένα. Το εν λόγω σκεύος χρησιμοποιούνταν μάλλον για να διατηρείται το νερό δροσερό. Η πλειονότητα των δωματίων σε αυτό τον τομέα του αρχαιολογικού χώρου φαίνεται ότι έχει καταστραφεί από πυρκαγιά στις αρχές του 13ου αιώνα π.Χ. και δεν επαναχρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια.