Η ΜΟΝΗ ΚΡΟΥΣΤΑΛΕΝΙΑΣ ΣΤΟ ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΛΑΣΙΘΙΟΥ

Η Μονή Κρουσταλλένιας είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ατεκμηρίωτες πληροφορίες θέλουν τη μονή τόπο συγκέντρωσης επαναστατών κατά των Βενετών το 1272. Αν όντως υπήρχε μοναστήρι, θα ερημώθηκε όπως και όλο το Οροπέδιο μετά το 1293. Συνεχής είναι η ιστορία της μονής από το 1543, όταν εγκαταστάθηκε εδώ η μοναχή Παλλαντία από την Πελοπόννησο. Τα χρόνια της Οθωμανικής Κυριαρχίας αποτέλεσε κέντρο επαναστατικής δράσης και υπέστη καταστροφές τα έτη 1823 και 1866. Από τα μέσα μάλλον του 19ου αιώνα και μέχρι το 1925 λειτούργησε στο μοναστήρι σχολείο για τα παιδιά των γύρω χωριών. Τα χρόνια της γερμανικής κατοχής το μοναστήρι αποτέλεσε στρατόπεδο συγκέντρωσης αιχμαλώτων (Ψιλάκης 1994 Β, 621-628).

Το μοναστηριακό συγκρότημα αποτελείται από οικοδομήματα κυρίως του 20ου αιώνα, ενώ διατηρούνται ορισμένα παλαιότερα κτίσματα και τμήμα λιθόστρωτου αύλειου χώρου. Το καθολικό της μονής είναι μονόχωρο θολοσκεπές και φέρει εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Λίγα χρόνια πριν το 1550 μετά από περισσότερα από 200 χρόνια ερήμωσης της περιοχής οι Βενετοί αποφασίζουν να κατοικηθεί η περιοχή και πάλι και φέρνουν πρόσφυγες από την Πελοπόννησο. Ανάμεσα στους πρόσφυγες ήταν και οι αδελφές Παλλαντία και Θεόκλητη Ντανασή, ηγουμένισσες των Μονών Παναγίας του Σπηλαίου και Αγίας Μαρίνας της Πελοποννήσου που ξαναέκτισαν το μοναστήρι στα ερείπια του παλιού.