Η καταγωγή του είναι από την Ασία και είναι ένα από τα αρχαιότερα κλωστικά φυτά. Δείγματα λινών υφασμάτων βρέθηκαν σε ανασκαφές σε άριστη κατάσταση και χρονολογούνται από τη νεολιθική εποχή. Στην Αίγυπτο το 3400 π.Χ. κατασκεύαζαν υφάσματα και ρούχα από λινάρι. Στις πυραμίδες μερικές από τις μούμιες ήταν τυλιγμένες με λεπτές λωρίδες από λινό ύφασμα. Από την Αίγυπτο το λινάρι διαδόθηκε στις άλλες χώρες της Μεσογείου και στη συνέχεια στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Το λινάρι είναι ετήσιο φυτό και οι κυριότερες ποικιλίες του είναι δύο. Αυτές που καλλιεργούνται για τις ίνες τους και λέγονται κλωστικές και αυτές που καλλιεργούνται για τα σπόρια τους από τα οποία βγαίνει ένα είδος λαδιού το λινέλαιο. Οι τελευταίες λέγονται ελαιοδοτικές ποικιλίες. Το ύψος του φυτού στις κλωστικές ποικιλίες φτάνει το 1,5 μέτρο, ενώ στις ελαιοδοτικές το ένα.
Τα άνθη του έχουν πέντε πέταλα και είναι χρώματος γαλάζιου ή μπλε, σπανιότερα λευκού ή απαλού ροζ. Τα φύλλα του είναι χωρίς μίσχο, λογχοειδή και πέφτουν όταν το φυτό ωριμάζει. Ο καρπός είναι κάψα και περιέχει 10 περίπου γυαλιστερά, ωοειδή σπόρια. Στο φλοιό του βλαστού υπάρχουν πολλές ίνες που τον σταθεροποιούν. Αυτές οι κλωστικές ίνες χρησιμοποιούνται στην κατασκευή νημάτων και υφασμάτων. Σε κάθε βλαστό υπάρχουν γύρω στις 40 δέσμες ινών και κάθε δέσμη έχει μήκος 25 έως 70 εκατοστά. Οι ίνες αποτελούνται από μεμονωμένα κυλινδρικά κύτταρα που συγκρατούνται μεταξύ τους από διάφορες κολλώδεις ουσίες.
Σε ποια χωράφια σπέρνεται
Εκτός από τα χωράφια που κρατούν νερά, ή έχουν πολύ ασβέστη και τις καθαυτό αμμούδες, ή τα πολύ κατηφορικά που έχουν λίγο χώμα και από κάτω βράχο, σε όλα τα άλλα γίνεται το λινάρι. Όμως προτιμάει τα πλούσια και δροσερά. Για αυτό προκόβει και αποφέρει πιο πολύ στα χωράφια που γίνονται από κατεβασές και στα αμμοαργιλλώδη και πλούσια. Στα ξερά ή πολύ υγρά και στα σφιχτά και ψυχρά σαπίζει και αν γίνει δίνει κλωστή χοντρή, δηλαδή κατώτερη. Το χωράφι που θα σπαρθεί δεν πρέπει να έχει δέντρα. Πρέπει να είναι βαθύ και σε θέση που να αερίζεται δίχως να το δέρνουν δυνατοί άνεμοι. Και για να είναι προφυλαγμένο, το σπέρνουν κατά προτίμιση, σε χωράφια που είναι σε κοιλάδα ή σε πλαγιά κοντορραχούλας..Γενικά στο τόπο μας το σπέρνουν στα χωράφια που γίνονται τα ξερικά αραποσίτια και μποστάνια, γιατί αυτά είναι τα πιο κατάλληλα και δροσερά.
Πως καλλιεργείται
Στο χωράφι που θα βάλουμε λινάρι κάνουμε 2 και 3 οργώματα ως τον Οκτώμβριο-Νοέμβριο που θα σπαρθεί. Το πρώτο όργωμα γίνεται πιο βαθύ από τα άλλα.
Εκτός των δυνατά(πλούσια) χωράφια όλα τα άλλα πρέπει να τα φουσκίζουμε με κοπριά ή με λίπασμα . Όταν το λινάρι φυτρώσει και μεγαλώσει ως μια πιθαμή το βοτανίζουμε και σε περίπτωση που βγάλει το χωράφι πολύ χόρτο το ξαναβοτανίζουμε.
Πότε σπέρνεται
Στους ψυχρότερους τόπους σπέρνεται την άνοιξη και το φθινόπωρο. Στο τόπο μας όμως και γενικά στα ζεστά κλίματα το λινάρι σπέρνεται το φθινόπωρο, Οκτώβριο-Νοέμβριο.
Πριν σπείρουμε καθαρίζουμε πρώτα καλά το σπόρο και ύστερα ανακατώνοντάς τον με στάχτη ή με σκόνη από ασβέστη, τον σπέρνουμε στα πεταχτά με το χέρι και τον σκεπάζουμε ξέβαθα με σβάρνα. Με μηχανή το σπάρσιμο γίνεται πιο κανονικά και με λιγότερο σπόρο. Λεπτή (ψιλή) κλωστή κάνει το δασυσπαρμένο λινάρι, γιατί γίνεται ψιλό και λιανό και δεν βγάζει παρακλάδια. Εμείς που πρέπει να το καλλιεργούμε κυρίως για το λιναρόσπορο θέλουμε 7-8 οκάδες σπόρο το στρέμμα. Όταν το καλλιεργούμε για κλωστή και σπόρο θέλουμε 15-20 οκάδες. Στη Λευκάδα ρίχνουν στο στρέμμα μόνο 5-6 οκάδες σπόρο.
Με άλλα λόγια το δασύ (πυκνό) λινάρι κάνει καλή (ψιλή) κλωστή, το μέτριο κλωστή και σπόρο και το αραιό σπόρο.
Πότε θερίζεται
Κατά τον Ιούνιο που ωριμάζει το ξεριζώνουμε ή το θερίζουμε. Το λινάρι που καλλιεργούμε για το σπόρο του, το ξεριζώνουμε όταν ο σπόρος του ωριμάσει καλά, δηλαδή κιτρινίσει. Και το λινάρι που καλλιεργούμε για κλωστή το θερίζουμε πριν ωριμάσει ο σπόρος του.
Θερίζοντας ή ξεριζώνοντας το λινάρι το κάνουμε δεματάκια από 3-4 οκάδες το ένα και τα αφήνουμε στιμένα όρθια στο χωράφι ή στο αλώνι 5-10 ημέρες. Και όταν το λινάρι ξεραθεί καλά, χωρία να λύσουμε τα δεμάτια, τα αλωνίζουμε για να πάρουμε το σπόρο. Το λινάρι που θα βάλουμε να σαπίσει για να βγάλουμε κλωστή το αλωνίζουμε με κόπανο χτυπώντας τις φούντες του. Και το λινάρι που καλλιεργούμε μονάχα για σπόρο το αλωνίζουμε με άλογα, όπως το σιτάρι ή με μηχανή όταν έχουμε μεγάλη έκταση. Και σιγουρεύουμε το σπόρο σε ξηρή αποθήκη, μέσα σε βαρέλια καλά σκεπασμένα ή καλύτερα σε πιθάρια κουπωμένα για να είναι πιο φυλαγμένος από τον αέρα, το φως και τα ποντίκια που προτιμάνε το λιναρόσπορο από κάθε άλλη τροφή.
Πως σαπίζει
Για να βγάλουμε κλωστή από το λινάρι πρέπει, αφού το ξηράνουμε και το αλωνίσουμε, να το βάλουμε 8-10 ημέρες στο νερό να σαπίσει. Στα μέρη που καλλιεργείτε για την ποιότητα της κλωστής πριν το βάλουν να σαπίσει το ξεχωρίζουνε, κατά το χρώμα και το πάχος της καλαμιάς, σε ποιότητες κάνοντας χωριστά δεματάκια. Κάνοντας τα δεματάκια αυτά βάζουνε τις μισές λινοκαλαμιές ανάποδα για να έχουν ρίζες και από τις δύο μεριές. Το σάπισμα ή μούσκεμα του λιναριού μπορεί να γίνει και μέσα σε βαλτόνερο, για να γίνει όμως καλύτερη η ποιότητα του πρέπει να μπει σε καθαρό νερό. Μπορούμε ακόμα να το μουσκέψουμε και σε χαντάκι που να τρέχει σιγανά νερό, γιατί αν τρέχει δυνατά η κλωστή του σκληραίνεται και χάνει το φιγουράτο χρώμα της. Το νερό πρέπει να σκεπάζει το λινάρι. Σε μερικά μέρη, είτε μουσκέψουν το λινάρι σε τρεχούμενο νερό, είτε σε στάσιμο, όταν μισοσαπίσει το βγάζουν, το στεγνώνουν 2-3 ημέρες στον ήλιο και πάλι το ξαναβάζουν για να σαπίσει όσο πρέπει. Αυτό το κάνουν όταν δεν φτάνει ένα μούσκεμα για να ξεχωρίσουν οι κλωστές. Μερικοί καλλιεργητές νομίζουνε ότι παίρνει ανοιχτό χρώμα και ασπρίζει εύκολα όταν μουσκεύεται σε τρεχούμενο νερό. Το μούσκεμα του λιναριού γίνεται και σε αλμυρό νερό, αλλά για τα φίνα λινά δε μπορεί κανείς να συμβουλέψει για το σάπισμα του λιναριού στη θάλασσα. Η κλωστή του λιναριού που μουσκεύετε σε στεκούμενο γλυκό νερό γίνεται πιο σταχτιά και πιο μαλακιά, δηλαδή καλύτερη σε ποιότητα από τη κλωστή του λιναριού που σάπισε σε τρεχούμενο.. Το ασβεστούχο ή σιδηρούχο νερό είναι ακατάλληλο.
Το λινάρι κάνει να σαπίσει 10-14 ημέρες, αναλόγως της θερμοκρασίας του νερού και του αέρα. Όταν το τρίψουν και μένουν οι κλωστές στα δάχτυλα έχει σαπίσει όσο πρέπει, το βγάζουν από το νερό και το απλώνουν 10-15 ημέρες στον ήλιο. Και όταν ξηραθεί καλά πρώτα το κοπανίζουν για να τσακιστεί το ξύλο του και ύστερα το περνούν από το μάγγανο. Ύστερα το λαναρίζουν, το κοπανίζουν για δεύτερη φορά, το ξαναλαναρίζουν και τελευταία το γνέθουνε.
Πως βγαίνει το λινέλαιο
Για να βγει το λινέλαιο καθαρίζομε πρώτα το σπόρο, μετά τον αλέθουμε και τελευταία τον θερμαίνουμε με ατμό για να γίνει χυλός και να πιεστεί.
*Οκά= 1282 γραμμάρια
Πηγή: Πλουτοφόρα φυτά-Αλέξανδρου Γεωργακόπουλου-Παράρτημα «Γεωργικού δελτίου» Δεκεμβρίου 1930
Το λινάρι ευδοκιμεί σε εύκρατα κλίματα χωρίς μεγάλες και έντονες βροχοπτώσεις. Στις περισσότερες περιοχές το λινάρι φυτεύεται κάθε 5 χρόνια στο ίδιο χωράφι γιατί είναι ιδιαίτερα απαιτητικό στην άντληση θρεπτικών ουσιών από το έδαφος με συνέπεια την εξάντληση του εδάφους. Η συγκομιδή γίνεται όταν πέσουν τα φύλλα ένα περίπου μήνα μετά την εμφάνιση των πρώτων ανθών. Γίνεται με μηχανικό ξερίζωμα και τα ξεριζωμένα φυτά τοποθετούνται σε ειδικούς χώρους μέχρι να ξεραθούν. Στη συνέχεια αποχωρίζονται τα περιττά σώματα και οι καρποί που περιέχουν τα ελαιώδη σπόρια και οι αποξηραμένοι βλαστοί γίνονται δεμάτια και προωθούνται για περαιτέρω επεξεργασία.
Σε 100 γρ. λιναρόσπορου περιέχονται
Λίνον το αυστριακόν (Linum austriacum)
Λίνον το ιξώδες (Linum viscosum)
Θερμίδες 534.0 (Kcal)
Υδατάνθρακες 28,8 γρ.
Σάκχαρα 1,5 γρ.
Διαιτητικές ίνες 27,8 γρ.
Λίπη 42,1 γρ.
Πρωτεΐνες 18,3 γρ.
Θιαμίνη (Βιταμίνη Β1) 1,6 mg
Ριβοφλαβίνη (Βιταμίνη Β2) 0,161 mg
Νιασίνη (Βιταμίνη Β3) 9,08 mg
Παντοθενικό οξύ (Βιταμίνη Β5) 0,985 mg
Βιταμίνη Β6 0,473 mg
Φολικό οξύ (Βιταμίνη Β9) 0,0 mg
Βιταμίνη C 0,6 mg
Σίδηρος 5,73 mg
Μαγνήσιο 392,0 mg
Φωσφόρος 642,0 mg
Κάλιο 813,0 mg
Ψευδάργυρος 4,34 mg
Ο λιναρόσπορος πηγή ω-3 λιπαρών οξέων
Το λινέλαιο είναι εύκολο στη χρήση του και η περιεκτικότητά του σε ω-3 είναι πολύ υψηλή. Το καθαρό λινέλαιο μπορεί να προστεθεί σε φαγητά. Είναι όμως προϊόν το οποίο οξειδώνεται και ταγγίζει πολύ γρήγορα κα πρέπει να φυλάσσεται επιμελώς. Αν κατά την εξαγωγή του η θερμοκρασία είναι πολύ υψηλή, μπορεί ορισμένα συστατικά του να υποστούν υποβάθμιση. Επί πλέον στο λινέλαιο δεν μεταφέρονται οι διαιτητικές ίνες καθώς και τα αντιοξειδωτικά του λιναρόσπορου. Ο λιναρόσπορος περιέχει πολλές βιταμίνες, ιδίως του συμπλέγματος Β.[3]
Είδη
Μερικά από τα γνωστότερα είδη λιναριού είναι τα εξής:
Λίνον το λεπτόφυλλον (Linum tenuifolium)
- Linum viscosum (Λίνον το ιξώδες) Απαντάται σε ορεινές περιοχές της κεντρικής, νότιας και νοτιοανατολικής Ευρώπης. Μπορεί να φτάσει σε ύψος τα 50-60 εκατοστά. Ανθοφορεί τον Ιούνιο μέχρι τον Ιούλιο.
- Linum grandiflorum (Λίνον το μεγανθές) Iθαγενές της Αλγερίας, συναντάται όμως και σε άλλες περιοχές της Βορείου Αφρικής καθώς και στη Νότιο Ευρώπη. Είναι ετήσιο φυτό με μεγάλα κόκκινα άνθη, λόγω των οποίων χρησιμοποιείται ευρέως ως καλλωπιστικό.
- Linum arboreum (Λίνον το δενδροειδές) Συναντάται στην Κρήτη, τα νησιά του Νότιου Αιγαίου και στη Νοτιοδυτική Τουρκία. Σε απόκρημνες περιοχές σε ασβεστούχο πέτρωμα, σχισμές βράχων και υψώματα,απότομες βραχώδεις πλαγιές, σπάνια σε φρύγανα βραχώδων λόφων (υψ. 0-2000 μ.).Θάμνος με βλαστούς λείους, μέχρι 1 μ. Φύλλα μήκους (5-)10-20 χιλ, σπαθιδοειδή, παχειά, με μια νεύρωση και σκληρά αλλά εύκαμπτα άκρα, συχνά σχηματίζοντας λίγο έως πολύ πυκνούς ρόδακες.Ταξιανθία συνήθως με λίγα άνθη, μεστή. Σέπαλα μήκους 5-8 χιλ., λογχοειδή,με αιχμηρή απόληξη, χωρίς περιφερειακό τρίχωμα. Πέταλα μήκους 12-18χιλ., κίτρινα. Κάψα ραμφοειδής, περίπου ίσου μήκους με τα σέπαλα. Ανθοφορεί από Ιανουάριο μέχρι Ιούλιο.
- Linum pubescens (Λίνον το χνοώδες) Ιθαγενές της ανατολικής Μεσογείου, ετήσιο είδος που ανθοφορεί την άνοιξη.
- Linum tenuifolium (Λίνον το λεπτόφυλλον) Φύεται στην κεντρική και νότιο Ευρώπη σε ξηρά και πετρώδη εδάφη. Είδος πολυετές, με ύψος 20-30 εκ. Ανθοφορεί τους καλοκαιρινούς μήνες. Τα άνθη του έχουν χρώμα συνήθως λευκό ή ελαφρώς ιώδες.
- Linum leucanthum (Λίνον το λευκανθές) Απαντά στην Ελλάδα, στο Αιγαίο σε ορεινές και βραχώδεις περιοχές. Φέρει λευκά άνθη.
- Linum perenne (Λίνον το πολυετές) Επίσης Λίνον το σιβηρικόν (Linum sibiricum)[4]. Απαντά στην Ευρώπη και τη δυτική Ασία. Φτάνει σε ύψος τα 60 εκ. Τα άνθη του έχουν χρώμα ωχρό κυανό. Χρησιμοποιείται ως καλλωπιστικό.
- Linum flavum (Λίνον το ξανθόν) Ιθαγενές της κεντρικής και νότιας Ευρώπης. Φύεται σε ηλιόλουστες περιοχές, έχει περιορισμένες ανάγκες σε νερό. Τα άνθη του είναι κίτρινα.
- Linum catharticum (Λίνον το καθαρτικόν) Ιθαγενές είδος της κεντρικής Ευρώπης και της δυτικής Ασίας. Τα φύλλα του είναι πικρά και χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν ως καθάρσιο λόγω της λινίνης που περιέχουν.
- Linum elegans (Λίνον το κομψόν) Απαντά στη Βαλκανική χερσόνησο σε βραχώδεις περιοχές. Φέρει κίτρινα άνθη. Περίοδος ανθοφορίας είναι οι καλοκαιρινοί μήνες.
- Linum capitatum (Λίνον το κεφαλωτόν) Ευδοκιμεί στη νοτιοανατολική Ευρώπη σε βραχώδεις ορεινές περιοχές σε υψόμετρο από 1000 μέχρι 2200 μέτρα. Ανθίζει Ιούνιο - Ιούλιο και φέρει πυκνά κίτρινα άνθη.
- Linum austriacum (Λίνον το αυστριακόν) Πολυετές ποώδες είδος με ξυλώδες ρίζωμα και με ύψος 10-60 εκατοστά. Απαντά στην Ευρώπη, Βόρειο Αφρική, Τουρκία, Ιράν, Καύκασο.
