Οσο κι αν φαίνεται περίεργο, ο Αγιος Νικόλαος δεν ήταν σημαντική πόλη στην αρχαία Μινωική Κρήτη. Η ιστορία της ανθρώπινης παρουσίας στον Αγιο Νικόλαο ξεκινά με τις μινωικές λιμενικές εγκαταστάσεις λίγο βόρεια από το σημερινό λιμάνι της πόλης.
Η πόλη Λατώ προς Καμάρα, ο αρχαίος Αγιος Νικόλαος
Αργότερα, στους ιστορικούς χρόνους στην ίδια θέση με τη σημερινή πόλη του Αγιου Νικολάου άκμασε η πόλη «Λατώ προς Καμάρα». Τοποθετείται στο λόφο μεταξύ της λίμνης και της μαρίνας, αλλά ελάχιστα ευρήματα από αυτή έχουν διασωθεί.
Η πόλη «Λατώ προς Καμάρα» ήταν το λιμάνι της σημαντικής Δωρικής πόλης Λατώ (Λατώ ή Ετέρα) κοντά στην Κριτσά (10 χλμ. νότια από τον Αγιο Νικόλαο).
Η «Λατώ προς Καμάρα» είχε ιδιαίτερη ακμή τον 3ο π.Χ. αιώνα σαν εμπορικό λιμάνι και κέντρο αποστολής μισθοφόρων. Αυτόνομες πόλεις και οι δύο με δικό τους νόμισμα (απεικονίζονται η Άρτεμις, η Ειλειθυία και ο Ερμής Λατίων) συνεχίζουν να υπάρχουν με φάσεις ακμής και παρακμής μέχρι και τον 6ο μ.Χ. αιώνα.
Ο Αγιος Νικόλαος την εποχή των Ενετών
φωτ - explore crete
Μέχρι τον 13ο μ.Χ. αιώνα δεν έχουν σωθεί πληροφορίες για τον Αγιο Νικόλαο. Το 1206, φαίνεται πως ο Ερρίκος Πεσκατόρε, γενοβέζος αρχιπειρατής, έχτισε φρούριο πάνω στο ύψωμα, εκεί που βρίσκεται σήμερα η νομαρχία στο λόφο Κεφάλι.
Το φρούριο ονομάστηκε Μιραμπέλλο, γιατί από εκεί η θέα προς ολόκληρο τον κόλπο είναι μοναδική. Το συγκεκριμένο φρούριο πρέπει να ήταν τόσο επιβλητικό, ώστε έδωσε το όνομα Μεραμπέλλο σε ολόκληρη την επαρχία του Αγίου Νικολάου. Ο Πεσκατόρε όμως δεν πρόλαβε να χαρεί το φρούριο του με την σπουδαία θέα, καθώς η Κρήτη πέρασε στα χέρια των Ενετών.
Μέσα στο φρούριο υπήρχε αποθήκη αλατιού, όπου φυλασσόταν με ιδιαίτερη φροντίδα το πολύτιμο προϊόν από τις αλυκές της Ελούντας (λίγο βορειοδυτικά). Από αυτό καταλαβαίνουμε τι αξία είχε τότε το αλάτι για το εμπόριο και γιατί οι Ενετοί διατηρούσαν με κάθε κόστος το μονοπώλιο αλατιού στη Μεσόγειο.
Αμέσως κάτω από το κάστρο απλωνόταν το bogo ή βούργος, δηλαδή τα σπίτια των ντόπιων, αν και πρέπει να φανταστούμε ότι εκείνα τα χρόνια της Ενετοκρατίας ο μικρός οικισμός δεν έφτανε ούτε μέχρι τη λίμνη.
Το φρούριο Μιραμπέλο πέρασε διάφορες φάσεις καταστροφών από σεισμό το 1303 και από πειρατές το 1537, αλλά πάντα ανοικοδομούνταν. Η τελική καταστροφή έγινε τον 17ο μ.Χ. αιώνα, όταν οι Οθωμανοί το πολιορκούν και το κατακτούν μετά από προδοσία.
Το φρούριο ανακαταλαμβάνεται από τους Ενετούς, που όμως δεν καταφέρνουν να το κρατήσουν για πολύ και φεύγοντας το ανατινάζουν.
Ο Αγιος Νικόλαος την εποχή των Τούρκων
Όπως μας λέει η ιστορία, κατά την Ενετοκρατία ο οικισμός του Αγίου Νικολάου, αν και σχετικά μεγάλος για την εποχή, είχε στενά όρια και κατοικούνταν αποκλειστικά από έμπειρους ψαράδες.
Μετά την τουρκική κατάκτηση αρχικά συνέχιζε να κατοικείται και να είναι έδρα της επαρχίας, σταδιακά όμως ερημώνεται και έτσι υπάρχουν αναφορές πλήρους εγκατάλειψης της πόλης.
Παρά το ότι η πόλη μένει ακατοίκητη, το λιμάνι συνέχισε να χρησιμοποιείται για την εξαγωγή των προϊόντων της περιοχής, με κυριότερο τα χαρούπια. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι τα προϊόντα συλλέγονταν κατά κύριο λόγο σε ανοικτό χώρο, ακόμα και μέσα στις τέσσερεις εκκλησίες του Αγίου Νικολάου της εποχής εκείνης, γιατί δεν υπήρχαν αποθήκες.
Στα τέλη της τουρκοκρατίας, μετά την επανάσταση του 1866, ξεκίνησε να κατοικείται ο Αγιος Νικόαλος ξανά. Κάτοικοι της Κριτσάς, μερικοί Σφακιανοί και όσοι ασχολούνταν με ναυτιλιακές μεταφορές στην Ανατολική Κρήτη, κατοίκησαν τον τότε ερειπωμένο οικισμό Μαντράκι, που αργότερα εξελίχτηκε στη σημερινή πόλη του Αγιου Νικολάου. Οι κάτοικοι της πόλης πλούτισαν από το εμπόριο κίτρων, γεγονός που αποτυπώθηκε στο όνομα «Κιτροπλατεία», μια κεντρική περιοχή στον σημερινό Αγιο Νικόλαο.
Το όνομα Άγιος Νικόλαος δεν είναι πολύ παλιό και η πόλη το πήρε από το μονόκλιτο εκκλησάκι με τρούλο στη μικρή χερσόνησο Αμμούδι, απέναντι από τον παραλιακό δρόμο.
Ο τουρισμός ξεκίνησε στον Αγιο Νικόλαο ήδη από τη δεκαετία του 1960, πολύ νωρίτερα από άλλες περιοχές της Κρήτης, και το πρώτο μεγάλο ξενοδοχείο λειτούργησε λίγο μετά το 1965.
Σήμερα η σημασία του Αγίου Νικολάου για την τουριστική κίνηση της Κρήτης είναι λιγότερο σημαντική, αλλά εξακολουθεί να υποδέχεται χιλιάδες τουρίστες κάθε καλοκαίρι, όπως και η Ελούντα και η Πλάκα προς βορρά και το Ιστρο με το Καλό Χωριό προς νότο.
Τα υπόλοιπα χωριά στους λόφους και τα βουνά γύρω από τον Αγιο Νικόλαο παραμένουν ουσιαστικά ανέγγιχτα από τον τουρισμό και προσφέρουν την ευκαιρία στους επισκέπτες να πάρουν μια εικόνα από την πραγματική ζωή στην Κρήτη.
Σήμερα ο Αγιος Νικόλαος είναι μια μικρή πόλη που ζει από τον τουρισμό. Αν τον επισκεφτείτε το καλοκαίρι σφύζει από ζωή με χιλιάδες τουρίστες να απολαμβάνουν το ποτό ή το φαγητό τους γύρω από τη λίμνη του Αγίου Νικολάου, να κολυμπούν στις παραλίες του, να περπατούν στους δρόμους του κέντρου ή να διασκεδάζουν τη νύχτα στα μπαρ και τα κλαμπ του.
Ο Αγιος Νικόλαος έχει μεγαλώσει σε σχέση με το παρελθόν, αλλά κατάφερε να κρατήσει την ταυτότητα μιας θαλασσινής πόλης με το λιμάνι της και την θαυμάσια μαρίνα της.
Βρίσκεται σε μια περιοχή προικισμένη με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος και κανείς επισκέπτης δεν θα φύγει χωρίς να χαραχτούν στη μνήμη του οι εντυπωσιακές εικόνες που θα αντικρύσει μέσα στον Αγιο Νικόλαο και γύρω από αυτόν.
πηγη στοιχειων - explore crete
πηγη φωτ - Αντωνης Γενναράκης