Στην Κρήτη συναντά κανείς ένα μεγάλο δίκτυο παλαιών μονοπατιών, πολλά από
τα οποία διατηρούνται ακόμα και σήμερα.Τα μονοπάτια αυτά χρησιμοποιούνταν
μέχρι που δημιουργήθηκε στο νησί ένα ολοκληρωμένο δίκτυο αυτοκινητοδρόμων.
Μέχρι τότε, η επικοινωνία των κατοίκων των οικισμών γινόταν, κυρίως, μέσωαυτών των μονοπατιών. Παρόλο που κάποια από τα παλιά μονοπάτια και τα πετρό-κτιστα καλντερίμια, αληθινά έργα τέχνης, έχουν γίνει ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι,
τα περισσότερα από αυτά ξεγλιστρούν ανάμεσα στους δρόμους και συνεχίζουννα υπάρχουν και να διατρέχουν βουνά, λόγγους και χαράδρες. Ορισμένα μάλισταυπάρχουν ακόμα και από την περίοδο της ακμής του Μινωικού πολιτισμού, ενώάλλα συνδέονται με θρύλους και παραδόσεις.
Από την Κασταμονίτσα μέχρι το Οροπέδιο Λασιθίου
Η συγκεκριμένη διαδρομή , γεμάτη από μυθολογικά και ιστορικά στοιχεία,
ήταν η μοναδική οδική σύνθεση μεταξύ των κατοίκων της αρχαίας Λυττούς και
των τότε κατοίκων του οροπεδίου των Λασυνθίων, και ήταν ιδιαίτερα πολυσύχναστη καθώς συνέδεε τη αρχαία αυτή Μητρόπολη με το ορεινό ιερό σπήλαιοτου Δία. 'Ομως το ίδιο σημαντική ήταν η διαδρομή και επί Τουρκοκρατίας.
Απότο δρόμο αυτό ανέβαινε ο αιμοχαρής Γενίτσαρος Τσούλης και επιδιδόταν σεόργια σε βάρος των Χριστιανών της περιοχής,ενώ εδώ σε ένα σημείο της μάλι-στα κατάφεραν μετά από ενέδρα και τον σκότωσαν μερικοί ατρόμητοι Λασιθιώτες απαλάσσοντας την περιοχή από το βάρος του.Εδώ ακόμα και σήμερααναβιώνει στο σημείο που βρίσκεται «του Τσούλη το Μνήμα». το έθιμο που ηπαράδοση έφερε μέχρι τις μέρες μας το "ανάθεμα στον τσούλη"δηλαδή το ρίξιμο πέτρας,αναθεματίζοντας τον, από τους τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους.
Το ΜΙΝΩΙΚΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ
Αρχικά μετά το χωριό της Κασταμονίτσας περπατάμε πάνω σε χωματόδρομο που
οδηγεί στους πρόποδες του .Μετά από περπάτημα περίπου ώρας αφήνουμε το
δρόμο και μπαίνουμε στο αρχαίο μινωικό μονοπάτι που ανεβαίνει με πορεάι ζίγκ-ζαγκ προς το οροπέδιο.Το συγκεκριμένο μονοπάτι αποτελεί εντυπωσιακό δείγμαμαστορικής τέχνης μειδιαίτερο χαρακτηριστικό το όμορφο ταίριασμα των λίθων ,τα άνδηρα (βαθμιδες-επίπεδα), και τις αρίδες(τα προστατευτικά τοιχία).
Μετά τηδιάνοιξη του δρόμου από το Σελλί της Αμπέλου, η πέτρινη οδός άρχισε σταδιακάνα εγκαταλείπεται.
Το μονοπάτι αυτό εξυπηρετούσε τους κατοίκους από τα αρχαία χρόνια, ενώ ακόμα και οι παλιοί Λασιθιώτες εξακολουθούσαν να το χρησιμοποιούνμέχρι και τη δεκαετία του 1970 ξέροντας ότι με οδοιπορία λίγων ωρών κατέβαζανστην Πεδιάδα τα προϊόντα τους. Ειναι εκπλητικό συναίσθημα όταν σκεφτεί κανείςπόσοι άνθωποι έχουν βρεθεί στα πατήματα του, σε αυτά που διαβαίνουν ακόμα καισήμερα οι λάτρεις της φύσης και της πεζοπορίας, για να μην αφήσουν την ιστορίανα χαθεί.
ΣΤΟΥ ΤΣΟΥΛΗ ΤΟ ΜΝΗΜΑ
Η θέση "Σελί της Χορτασάς"βρίσκεται "του Τσούλη το Μνήμα" μεταξύ των οικι-
σμών Κάτω Μετόχι και Τοίχος στο δυτικό πέρασμα από Ηράκλειο προς Οροπέδιο,
από όπου περνούσε ο παλαιός βασικός οδικός άξονας. Το σημείο δεσπόζει μεταξύτων θέσεων Λύττος και Ασκοί. Πρόκειται για θέση στρατηγικής σημασίας καθώςείναι δυνατός ο έλεγχος οποια-σδήποτε προσέλευσης από τα βορειοδυτικά προς τοΛασίθι. Κατά τις επιφανειακές έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί στην περιοχήβρέθηκαν κεραμικά περιόδου Μεσομινωικής Ι ,ενώ μικρή ποσότητα απ'ο αυτά θαμπορούσαν να χρονολογηθούν και στην Μεσομινωική ΙΙ, περίοδο.Η συγκέντρωσητης κεραμικής αποδεικνύει την ύπαρξη μινωικής εγκατάστασης, η οποίο φαίνεταιπως καταστράφηκε μάλλον από πυρκαγιά.
Ο ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΣ ΤΣΟΥΛΗΣ
Ο Τσούλης ήταν γενίτσαρος, παραβίαζε τον κώδικα της τιμής των κοινωνιών του
κρητικού χωριού, τσαλαπατούσε την ηθική τους και μια ομάδα ψυχωμένων Λασι-
θιωτών το 1817 στο Λάκκο της Χορτασάς, νότια από το παλιό μονοπάτι αποφά-
σισε την εξόντωσή του. Του έστησαν λοιπόν ενέδρα στη θέση Σελί της Χορτασάςκαιτον δολοφόνησαν. Στη συνέχεια έκοψαν το κεφάλι του και κρέμασαν στη σέλατου αλόγου του, αφήνοντας ελεύθερο το ζώο που επέστρεψε στο χωριό τουΤσούλη,στους Ασκούς Πεδιάδας, μεταφέροντας την είδηση για την εξόντωση του γενίτσαρου.Το ακέφαλο πτώμα το έριξαν σε μια γούσπα και το κάλυψαν με χώμα και πέτρες.Πάνω στον πρόχειρο αυτό τάφο, οι Χριστιανοί που περνούσαν έριχναν από μια πέτραπου συνοδευόταν από την κατάρα «έτσι να πάνε όλοι οιΤούρκοι». Με την πάροδοτου χρόνου σχηματίστηκε ένας μεγάλος πέτρινοςσωρός οδηγώντας στην καθιέρωσηνέου τοπονυμίου. Το Σελί της Χορτασάς μετονομάστηκε σε «Τσούλη Μνήμα» καικαταγράφεται ως επίσημη ονομασία της θέσης και στην χαρτογράφηση της γεωγρα-φικής υπηρεσίας στρατού..
http://pezopories.blogspot.gr/