Τ’Άη Γιαννιού στον Κλήδονα που τις φωθιές πηδούνε,
οι κοπελιές ελπίζουνε καλό γαμπρό να βρούνε.
Πρόκειται για ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και του οποίου η πρώτη γραπτή περιγραφή ανέρχεται στους βυζαντινούς χρόνους.
Ο «Κλήδονας» είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, από τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, σύμφωνα με τον οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
Η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου, «κλήδων» ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, και κατ'επέκταση το άκουσμα σιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής, στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.
Την παραμονή του Αη-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποιο μέλος της συντροφιάς, συνήθως σε μια «Μαρία» (στη Θράκη ο ρόλος αυτός δίνεται στην ονομαζόμενη «Καλλινίτσα»), της οποίας και οι δύο γονείς είναι εν ζωή, να φέρει από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο νερό».
Σχεδόν σε κάθε χωριό, αλλά και στις μεγάλες πόλεις, η γιορτή του Κλήδονα αποτελεί μία καλή ευκαιρία επικοινωνίας των ανθρώπων αλλά και μία υπέροχη ευκαιρία να γνωριστούν νέοι άνθρωποι μεταξύ τους. Ανάμεσα από τις φωτιές που καίνε, γύρω από τις παρέες που γελούν και κουτσομπολεύουν, ανάμεσα στα μισόλογα, τα πειράγματα και τα μυστικά που ανταλλάσσονται, πηγαινοέρχεται η ανάγκη του ανθρώπου για το "κοινωνείν".
![]()
Ελάτε ν΄αφεθούμε για λίγο, ξαναγυρνώντας στα παιδικά κι εφηβικά μας χρόνια, να μας τυλίξει το γοητευτικό μυστήριο της προσδοκίας, του καλού «οιωνού» που θα μας φέρει ο Κλήδονας και τα μάγια του…
«Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ'Αγιαννιού τη χάρη,
![]()
Η ονομασία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η εν λόγω κοπέλα και η συνοδεία της πρέπει να ολοκληρώσουν την αποστολή αυτή, τηρώντας απόλυτη σιωπή.
Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό αδειάζετε σε πήλινο -ως επί το πλείστον- δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο, το λεγόμενο ριζικάρι. Συνήθως, πρόκειται για κάποιο προσωπικό αντικείμενο, συχνά μάλιστα πολύτιμο.
Στη συνέχεια, το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα «κλειδώνεται» και τοποθετείται σε ανοιχτό χώρο.
«Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ'Αγιαννιού τη χάρη,
κι όποια 'χει καλό ριζικό να δώσει να τον πάρει».
Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων, για να «ξαστριστεί».
Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρα τους το μελλοντικό τους σύζυγο.
Την παραμονή της γιορτής των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννη, εκτός από την τέλεση του κλήδονα, οι κάτοικοι του χωριού ανάβουν φωτιές, τις λεγόμενες «μπουμπούνες». Μια μεγάλη φωτιά στήνεται στην πλατεία του χωριού ή σ'ένα μέρος ανοιχτό, ώστε να φαίνεται από παντού.
Άλλες μικρότερες φωτιές ανάβουν σε όλους τους μαχαλάδες προσπαθώντας ο κάθε ένας να ανάψει την μεγαλύτερη φωτιά, πάνω από τις οποίες πηδάνε όλοι οι κάτοικοι του χωριού. Έλεγαν ότι αν πηδούσαν 3 φορές θα έφευγαν οι ψύλλοι και οι κοριοί.
Ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού, αλλά πριν βγει ο ήλιος - ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων-, η υδροφόρος νεαρή της προηγουμένης φέρνει μέσα στο σπίτι το αγγείο. Το μεσημέρι, ή το απόγευμα, συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες.
Αυτήν τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας. Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η «Μαρία» ανοίγει τον κλήδονα.
«Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ'Αγιαννιού την χάρη,
και όποια έχει καλό ριζικό σήμερα ναν το πάρει».
Και ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο «ριζικό» κάθε κοπέλας, απαγγέλλοντας ταυτόχρονα δίστιχα, είτε όπως τα θυμάται, είτε από συλλογή τραγουδιών ή ακόμη από ημεροδείκτες.
Το δίστιχο που αντιστοιχεί στο αντικείμενο της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνύει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη.
Προς το σούρουπο, όταν τελειώσει η μαντική διαδικασία, η κάθε κοπέλα γεμίζει το στόμα της με μια γουλιά αμίλητο νερό και στέκεται μπροστά σε ανοιχτό παράθυρο, έως ότου ακούσει το πρώτο ανδρικό όνομα. Λυτό πιστεύεται ότι θα είναι και το όνομα του άνδρα που θα παντρευτεί.
Μετά το τέλος όλης αυτής της διαδικασίας στήνεται μεγάλο γλέντι στο οποίο συμμετέχει όλο το χωριό.
Ο ΚΛΕΙΔΩΝΑΣ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΟΧΟΣ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΤΑ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ
Την παραμονή της γιορτής πήγαιναν κοπέλες κι αντλούσαν νερό από ένα πηγάδι και το έφερναν στο σπίτι που είχε συμφωνηθεί ότι θα γινόταν ο Κλήδονας.
Στη διαδρομή προς το σπίτι οι κοπέλες έπρεπε να μείνουν αμίλητες κι αγέλαστες χωρίς να υποκύψουν στα πειράγματα των νεαρών που τις ακολουθούσαν και προσπαθούσαν να τις κάνουν να μιλήσουν ή να γελάσουν για να ξαναγυρίσουν στο πηγάδι και να ξαναγεμίσουν νερό.Αυτό το νερό το έριχναν σε ένα σταμνί μέσα στο οποίο επίσης έριχναν κι από ένα φρούτο όσοι έπαιρναν μέρος στον Κλήδονα.
Το κάθε φρούτο είχε κι ένα χαρακτηριστικό σημάδι ώστε να ξεχωρίζει ο
κάτοχός του.
Στη συνέχεια σκέπαζαν το πανί και το έβγαζαν στην ύπαιθρο ώστε να αστρονομηθεί όλη τη νύχτα.Την επαύριο έφερναν τον Κλήδονα στο σπίτι και μαζεύονταν όλοι γύρω από το σταμνί κι ένα παιδί ορισμένο από πριν άρχιζε να βγάζει ένα - ένα τα ριζικάρια από το νερό, ενώ οι υπόλοιποι τραγουδούσαν μιαν αλληγορική μαντινάδα, το περιεχόμενο της οποίας συνδέετο με τον κάτοχο του ριζικαριού που έβγαινε. Έτσι συνεχίζονταν μέχρι να βγουν όλα τα ριζικάρια από το σταμνί.
Μετά το τέλος της διαδικασίας οι κοπέλες έβρεχαν το πρόσωπό τους με το αμίλητο νερό και έβγαιναν έξω. Όποιον νεαρό πρωτοέβλεπαν, λέγεται, ότι αυτόν θα παντρευόταν.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
Μετά το τέλος της διαδικασίας οι κοπέλες έβρεχαν το πρόσωπό τους με το αμίλητο νερό και έβγαιναν έξω. Όποιον νεαρό πρωτοέβλεπαν, λέγεται, ότι αυτόν θα παντρευόταν.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ