ΕΜΠΑΡΟΣ
Η Έμπαρος είναι χωριό του Δήμου Βιάννου στο Νομό Ηρακλείου Κρήτης με 361 κατοίκους στην απογραφή του 2001. Βρίσκεται στην επαρχία Πεδιάδος σε υψόμετρο 430 μέτρων στις νοτιοδυτικές υπώρειες του όρους Δίκτη. Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία και κυρίως η παραγωγή ελαιολάδου. Ένα επίσης σημαντικό προϊόν της Εμπάρου είναι ο δίκταμος. Η απόστασή του από το Ηράκλειο είναι 51 χιλιόμετρα.
Η Έμπαρος έχει μέσα στο χωριό και στα περίχωρα 18 ιερούς ναούς. Στον οικισμό βρίσκονται μεταξύ άλλων ταχυδρομείο, αστυνομία, νηπιαγωγείο, Δημοτικό σχολείο, περιφερειακό ιατρείο και κεντρικό ναό τον Άγιο Γεώργιο, με τοιχογραφίες σε καλή κατάσταση, έργα του ζωγράφου Σταμάτη Φωκά. Επίσης, υπάρχουν οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου, ο Μιχαήλ Αρχάγγελος ο Φαλκιανός, οι Άγιοι Ανάργυροι, ο δίκλιτος Τίμιος Σταυρός και ο Άγιος Νικήτας, ο ναός της Παναγίας με στέμματα του 16ου αιώνα στο υπέρθυρο, η Αγία Τριάδα και ο νεότερος ναός της Αγίας Ειρήνης.
Στην περίοδο της Ενετοκρατίας ήταν το μεγαλύτερο χωριό της Πεδιάδος. Το 1583 αναφέρεται στον Καστροφύλακα με 939 κατοίκους και με την ονομασία Embaro. Το 1301 αναφέρεται σε συμβόλαιο και σε έγγραφο του 1307 βρίσκουμε το χωριό Lombari, το οποίο ήταν φέουδο του Ανδρέα Κορνάρου. Ο Κορνάρος αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει λόγω του πολέμου και πιθανότατα ήταν η Έμπαρος.
Στις αρχές του 17ου αιώνα η Έμπαρος αποτέλεσε φέουδο του ποιητή του «Φορτουνάτου» Μαρκαντόνιο Φώσκολου και δόθηκε από τον ίδιο ως προίκα στην κόρη του, Ντιάνα, το 1635.
ΒΙΑΝΝΟΣ
Η Άνω Βιάννος είναι χωριό στην ομώνυμη επαρχία του Νομού Ηρακλείου Κρήτης, έδρα του Δήμου Βιάννου. Κατά την απογραφή του 2001 βρέθηκε να έχει 878 κατοίκους. Είναι κτισμένη αμφιθεατρικά στην πλαγιά που σχηματίζουν οι πρόποδες της Δίκτης, σε υψόμετρο 560 μ., με θέα προς τον ελαιώνα της επαρχίας Βιάννου.
Είναι χτισμένη στα ερείπια της αρχαίας πόλης Βίεννος ή Βίεννα που ήταν ανεξάρτητη και αυτόνομη, και έκοβε δικά της νομίσματα που απεικόνιζαν κεφάλι γυναίκας από τη μία όψη και από την άλλη λουλούδι.
Η απόστασή της από την Ιεράπετρα είναι 38 χιλιόμετρα. Συχνά η Άνω Βιάννος αναφέρεται μόνο με το όνομα Βιάννος, όπως π.χ. στις πληροφοριακές πινακίδες της Τροχαίας.
Είναι χτισμένη στα ερείπια της αρχαίας πόλης Βίεννος ή Βίεννα που ήταν ανεξάρτητη και αυτόνομη, και έκοβε δικά της νομίσματα που απεικόνιζαν κεφάλι γυναίκας από τη μία όψη και από την άλλη λουλούδι.
Η απόστασή της από την Ιεράπετρα είναι 38 χιλιόμετρα. Συχνά η Άνω Βιάννος αναφέρεται μόνο με το όνομα Βιάννος, όπως π.χ. στις πληροφοριακές πινακίδες της Τροχαίας.
Τα σημαντικότερα προϊόντα είναι το λάδι, τα χαρούπια και τα γαλακτοκομικά.
Το χωριό ανάμεσα στα άλλα έχει Κέντρο Υγείας, τράπεζες, ΚΕΠ, ΚΑΠΗ, ΟΤΕ, ΔΕΗ, νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο και Λύκειο, ταβέρνες και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Ενεργός είναι και ο πολιτιστικός σύλλογος, με το όνομα "Ο Πατούχας", ο οποίος ιδρύθηκε το 1957. Το ίδιο όνομα έχει και η τοπικήποδοσφαιρική ομάδα, η οποία αγωνίζεται στη Β΄ κατηγορία του Τοπικού Πρωταθλήματος.
Η Βιάννος είναι η γενέτειρα του μεγάλου Κρητικού συγραφέα και δημοσιογράφου, επονομαζόμενου και ως πατέρα του χρονογραφήματος, ιδρυτικού στελέχους και πρώτου πρόεδρου της ΕΣΗΕΑ του Ιωάννη Κονδυλάκη.
Το χωριό ανάμεσα στα άλλα έχει Κέντρο Υγείας, τράπεζες, ΚΕΠ, ΚΑΠΗ, ΟΤΕ, ΔΕΗ, νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο και Λύκειο, ταβέρνες και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Ενεργός είναι και ο πολιτιστικός σύλλογος, με το όνομα "Ο Πατούχας", ο οποίος ιδρύθηκε το 1957. Το ίδιο όνομα έχει και η τοπικήποδοσφαιρική ομάδα, η οποία αγωνίζεται στη Β΄ κατηγορία του Τοπικού Πρωταθλήματος.
Η Βιάννος είναι η γενέτειρα του μεγάλου Κρητικού συγραφέα και δημοσιογράφου, επονομαζόμενου και ως πατέρα του χρονογραφήματος, ιδρυτικού στελέχους και πρώτου πρόεδρου της ΕΣΗΕΑ του Ιωάννη Κονδυλάκη.
Η Βιάννος βρίσκεται περίπου στη θέση της αρχαίας πόλης Βίαννος, η οποία βρισκόταν λίγο δυτικότερα. Οι κάτοικοί της ονομάζονταν Βιάννιοι ή Βιέννιοι. Σύμφωνα με το Στέφανο Βυζάντιο, η Βιέννος ήταν "πόλις Κρήτης, οι μεν από Βιέννου του των Κουρήτων ενός, οι δε από της περί τον Άρην γενομένης βίας, ην ενταύθα φασίν από Ώτου και Εφιάλτου των παίδων Ποσειδώνος, και μέχρι και νυν τα καλούμενα εκατομφόνια θύεται τω Άρει". Ο Pashley αναφέρει ότι κοντά στη Βιάννο βρέθηκε τάφος γίγαντα, ο οποίος πιστεύεται ότι ήταν του Ώτου.
Η Βίαννος ήταν αυτόνομη, όπως πιστοποιούν τα νομίσματά της, τα οποία έφεραν στη μία όψη την κεφαλή της Αρτέμιδος ή Βιάννης και στην άλλη ένα λουλούδι με τη λέξη ΒΙΑΝΙ.[3] Η Βίαννος υφίστατο μέχρι τα τέλη του 9ου αιώνα μ. Χ. , καθώς αναφέρεται στο 9ο Τακτικό από τον επίσκοπο Βιέννης.[4] Φαίνεται ότι υπέκυψε έπειτα στην ισχυρή γείτονά της, την Ιεράπετρα. Ελάχιστα ίχνη της αρχαίας πόλης διασώζονται. Εντός κεντρικού δρόμου του χωριού ανακαλύφθηκε χριστιανικός τάφος, του οποίου ο πυθμένας ήταν στρωμένος με πλίνθους, με οπές για να τρέχουν τα υγρά του νεκρού στον κάτω κενό χώρο. Σε μαρμάρινη πλάκα ήταν η επιγραφή "ενθάδε κείται Αναστάσιος...".
Κατά την Ενετοκρατία η Βιάννος ήταν το μεγαλύτερο χωριό της Castellania Belveder. Ο τόπος ήταν πλούσιος και μεγάλος την περίοδο εκείνη. Αναφέρεται στον Καστροφύλακα (Κ97) με 1.006 κατοίκους το 1583. Το 1834 είχε 103 χριστιανικές και 90 τουρκικές οικογένειες. Το 1881 είχε 335 Τούρκους και 918 Χριστιανούς κατοίκους.
Το 1822 και το 1866 καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους. Είναι γενέτειρα του λογοτέχνη Ιωάννη Κονδυλάκη, που είναι γνωστός για τα έργα του "Ο Πατούχας"και "Όταν ήμουν Δάσκαλος". Μάλιστα, η προτομή του δημοσιογράφου και συγγραφέα, έργο του Γιάννη Κανακάκη, βρίσκεται σε σημείο του χωριού.
Στη Βιάννο και τα γύρω χωριά το 1943 κατά τη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής, έγιναν μαζικές εκτελέσεις . Περίπου 400 άνθρωποι συνολικά εκτελέστηκαν (en).
Το 1822 και το 1866 καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους. Είναι γενέτειρα του λογοτέχνη Ιωάννη Κονδυλάκη, που είναι γνωστός για τα έργα του "Ο Πατούχας"και "Όταν ήμουν Δάσκαλος". Μάλιστα, η προτομή του δημοσιογράφου και συγγραφέα, έργο του Γιάννη Κανακάκη, βρίσκεται σε σημείο του χωριού.
Στη Βιάννο και τα γύρω χωριά το 1943 κατά τη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής, έγιναν μαζικές εκτελέσεις . Περίπου 400 άνθρωποι συνολικά εκτελέστηκαν (en).
