Ο προμαχώνας Σαμπιονάρα ή αλλιώς προμαχώνας της Άμμου είναι, μαζί με εκείνον του Αγίου Ανδρέα, ένας από τους παραθαλάσσιους προμαχώνες της ενετικής οχύρωσης του Ηρακλείου. Θεωρώντας ότι τα ενετικά τείχη έχουν σχήμα τριγώνου με βάση τη θάλασσα, ο προμαχώνας Σαμπιονάρα βρίσκεται στη βορειοανατολική άκρη της βάσης του, με θέα το εμπορικό λιμάνι.
Σήμερα φιλοξενεί το σχολείο της Εμπορικής. και τις εγκαταστάσεις του τένις.
Οι Ενετοί αρχικά τον ονόμασαν μικρό Μαρτινέγκο προς τιμή του ενετού διοικητή Gerolamo Martinengo. Επικράτησε όμως να λέγεται Σαμπιονάρα, δηλαδή της Άμμου, λόγω της αμμουδιάς που βρισκόταν μπροστά του.
Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΕΙΣΟΔΟΣ ΤΗΣ ΠΥΛΗΣ ΣΑΜΠΙΟΝΑΡΑ
ΟΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΕΙΣΟΔΟΣ ΤΗΣ ΠΥΛΗΣ ΣΑΜΠΙΟΝΑΡΑ
ΟΠΩΣ ΗΤΑΝ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΛΙΓΑ ΧΡΟΝΙΑ
Μέρος της νέας οχύρωσης των Ενετών, ο προμαχώνας Σαμπιονάρα ξεκίνησε να χτίζεται μετά το 1462. Είναι σημαντικό να εξηγήσουμε εδώ πόσο πρωτοποριακός ήταν για την εποχή του αυτός ο σχεδιασμός της νέας οχύρωσης: οι κυκλικοί πύργοι των παλαιών τειχών –αυτά που κατασκεύασαν οι Βυζαντινοί στο Χάνδακα μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Άραβες- μεταβλήθηκαν σε ισχυρές πολυγωνικές πλατφόρμες που έβγαιναν έξω από την κύρια γραμμή άμυνας.
Ονομάστηκαν προμαχώνες και έγιναν το κυρίαρχο στοιχείο των νέων αμυντικών συστημάτων. Ο προμαχώνας δηλαδή έμοιαζε με μια μεγάλη πλατεία σε σχήμα καρδιάς ή τριγώνου, που προεξείχε αρκετά από τα ευθύγραμμα τμήματα του τείχους. Με τον τρόπο αυτό οι αμυνόμενοι μπορούσαν, από τη μια να ελέγχουν όσο το δυνατό μεγαλύτερη έκταση μπροστά από το φρούριο, από την άλλη να προστατεύουν καλύτερα τα διπλανά ευθύγραμμα τμήματα. Ο προμαχώνας Σαμπιονάρα, ωστόσο, δεν ήταν ακριβώς σε σχήμα καρδιάς ή τριγώνου. Είχε μόνο ένα ημικυκλικό τμήμα και μια χαμηλή πλατεία στη νότια πλευρά, ενώ βορειοδυτικά είχε κατασκευαστεί κάθετα. Αυτό τον έκανε λιγότερο ισχυρό.
Ήδη από τα τέλη του 16ου αι οι Ενετοί αναγνώριζαν ότι ο εν λόγω προμαχώνας έχει μηδαμινή αμυντική αξία. Θεμελιωμένος στην άμμο, στην επιφάνεια της θάλασσας, στο χαμηλότερο σημείο της πολιτείας, δεν είχε απέναντί του κανενός είδους στήριξη και καμιά προφύλαξη από το μέρος του Ταρσανά, με αποτέλεσμα να μένει γυμνός και εκτεθειμένος στις επιθέσεις του εχθρού. Η ιστορία τους επιβεβαίωσε: ο προμαχώνας Σαμπιονάρα, μαζί με τον άλλο παραθαλάσσιο προμαχώνα, εκείνον του Αγίου Ανδρέα, δέχτηκαν σφοδρότατες επιθέσεις σε όλη τη διάρκεια της εικοσάχρονης πολιορκίας του Χάνδακα από τους Τούρκους, με αποτέλεσμα να ισοπεδωθούν σχεδόν ολοκληρωτικά. Σε αυτό βέβαια “βοήθησε” ο βενετοκρητικός μηχανικός Αντρέα Μπαρότσι ο οποίος πρόδωσε στους πολιορκητές τα αδύναμα σημεία του τείχους! Έτσι, αυτό που βλέπουμε σήμερα ως προμαχώνα Σαμπιονάρα είναι στο μεγαλύτερο μέρος του ανακατασκευασμένο από τους Τούρκους. Στα μάτια των ειδικών, οι διαφορές μεταξύ Ενετών και Τούρκων, τόσο στα υλικά όσο και τον τρόπο κατασκευής, είναι εμφανέστατες!
Πολλά λέγονται ή ακούγονται για τη στατικότητα του προμαχώνα, ακριβώς επειδή έχει χτιστεί πάνω στην άμμο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η θέση της αρχαιολόγου κ. Λιάνας Σταρίδα (δημοσιευμένη στην εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ» στις 29-8-2004) ότι «…το τείχος και ειδικά ο Προμαχώνας Σαμπιονάρα δεν κινδυνεύει να καταρρεύσει, μόνο αν πέσει πάνω βόμβα και χυθεί η άμμος που είναι εγκιβωτισμένη περισσότερα από 500 χρόνια…». Συγκεκριμένα εξηγεί ότι «πριν την κατασκευή του προμαχώνα οι Ενετοί έπρεπε να βρουν τρόπο να ισοσκελίσουν την διαφορά ύψους που υπήρχε ανάμεσα στον βράχο και το βυζαντινό τείχος. Χρησιμοποίησαν τον βράχο και το βυζαντινό τείχος ως αντέρεισμα για να εγκλωβίσουν την άμμο που υπήρχε στην παραλία. Δημιουργώντας επιχώσεις με χώμα και φθαρτά υλικά, έφεραν το πάτωμα στο ύψος που ήθελαν για να γίνει η λίθινη επένδυση, το πρανές του Tείχους και ο Προμαχώνας… Όταν γίνεται λόγος για μπάζα σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τα συγκρίνουμε με τα σημερινά “χαλαρά υλικά” των οικοδομών. Πρόκειται για συμπυκνωμένες επιχωματώσεις. Οι Ενετοί έριχναν αδρανή υλικά, χτίζανε τοίχο, έριχναν αδρανή υλικά και συνέχιζαν με το επόμενο κομμάτι τοίχου… και έτσι χτίστηκε ο Προμαχώνας. Η άμμος ουσιαστικά εγκιβωτίστηκε μαζί με τις επιχωματώσεις ανάμεσα σε δύο στερεά υλικά. Στο βράχο από τη μια πλευρά με το τείχος και στην λίθινη επένδυση με τα αδρανή υλικά από την άλλη. Η επίχωση είναι εγκιβωτισμένη, είναι σταθερή και δεν έχει παρουσιάσει μέχρι στιγμής προβλήματα. Δεν υπάρχουν ενδείξεις που να μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο Προμαχώνας κινδυνεύει με κατάρρευση. Για τους αρχαιολόγους δεν πρόκειται για απλά Tείχη αλλά για θηρία».
Στη βορειοδυτική πλευρά του προμαχώνα, εκεί όπου σήμερα παρκάρουν τα λεωφορεία του ΚΤΕΛ, βρίσκεται η Πύλη της Σαμπιονάρα η οποία οδηγούσε στο εσωτερικό της πόλης. Η έξοδος της πύλης προς τη θάλασσα έχει λιτή μορφή, ενώ η έξοδός της προς την πόλη διαθέτει μια κομψή, επιμελημένη, πρόσοψη με αέτωμα. Οι επιχωματώσεις που έγιναν για την κατασκευή του εμπορικού λιμανιού της πόλης κάλυψαν παραπάνω από τη μισή πύλη εξόδου προς τη θάλασσα. Αντίστοιχα, οι επιχωματώσεις για την κατασκευή της σημερινής οδού Δουκός Μποφώρ κάλυψαν ολοκληρωτικά την έξοδο της πύλης προς την πόλη. Η “αποκάλυψή” της έγινε στα τέλη του 2005 όταν κατεδαφίστηκαν τα κτίσματα που βρίσκονταν πάνω της και απομακρύνθηκε μεγάλος όγκος από χώμα.
Η πύλη της άμμου κάτω από το βορειοδυτικό μέρος του προμαχώνα Σαμπιονάρα ανοιγόταν η έξοδος της ομώνυμης πύλης. Το θύρωμα της εξόδου έχει πλάτος 2,10 μ. και είναι απλής μορφής με τοξωτό υπέρθυρο. Η θολοσκεπής διάβασή του είχε σε κάτοψησχήμα έλλειψης και οδηγούσε με έντονα ανηφορική κλίση στο ισόπεδο.
![]()
Το εσωτερικό της Πύλης Σαμπιονάρα θα φιλοξενεί πολιτιστικές εκδηλώσεις, ιδανικός χώρος για τις εικαστικές τέχνες, αλλά και γενικότερα για καλλιτεχνικά δρώμενα. - See more at: http://kritikaepikaira.gr/%CF%80%CF%8D%CE%BB%CE%B7-%CF%83%CE%B1%CE%BC%CF%80%CE%B9%CE%BF%CE%BD%CE%AC%CF%81%CE%B1-%CE%B5%CE%BD%CE%B1-%CF%89%CF%81%CE%B1%CE%AF%CE%BF-%CE%BC%CF%80%CE%B1%CE%BB%CE%BA%CF%8C%CE%BD%CE%B9-%CE%BC/#sthash.XDlKMr8n.dpuf
Το εσωτερικό της Πύλης Σαμπιονάρα θα φιλοξενεί πολιτιστικές εκδηλώσεις, ιδανικός χώρος για τις εικαστικές τέχνες, αλλά και γενικότερα για καλλιτεχνικά δρώμενα. - See more at: http://kritikaepikaira.gr/%CF%80%CF%8D%CE%BB%CE%B7-%CF%83%CE%B1%CE%BC%CF%80%CE%B9%CE%BF%CE%BD%CE%AC%CF%81%CE%B1-%CE%B5%CE%BD%CE%B1-%CF%89%CF%81%CE%B1%CE%AF%CE%BF-%CE%BC%CF%80%CE%B1%CE%BB%CE%BA%CF%8C%CE%BD%CE%B9-%CE%BC/#sthash.pTpaKnuZ.dpuf
