Μπήκε και ο Δεκέμβριος, ο δωδέκατος μήνας του χρόνου, ο πρώτος του Χειμώνα… Σε 24 μέρες έχουμε Χριστούγεννα και σε 30 μπαίνει το νέο έτος! Προς τιμήν του θεού της θάλασσας, ο μήνας Δεκέμβριος στο Αττικό αρχαιοελληνικό ημερολόγιο, ονομαζόταν Ποσειδών.
Ο μήνας αυτός έχει διάφορες ονομασίες: Δεκέμβρης ή Δεκέμηρης, Γιορτινός (λόγω των πολλών εορτών), Αϊ-Νικολιάτης, Χριστουγεννιάτης, Χριστουγεννάς, Χιονιάς, Ασπρομηνάς. Είναι γεμάτος με γιορτές: της Αγίας Βαρβάρας στις 4, του Αγίου Σάββα στις 5, του Αγίου Νικολάου στις 6, του Αγίου Σπυρίδωνος στις 12,του Αγίου Ελευθερίου στις 15,της Αγίας Αναστασίας στις 22,της Γέννησης του Χριστού στις 25, του Εμμανουήλ στις 26, του Αγίου Στεφάνου στις 27.
Τα λουλούδια του Δεκεμβρίου είναι ο νάρκισσος και ο ελαιόπρινος. Οι ζωδιακές πέτρες του είναι τουρκουάζ, λάπις λάζουλι, ζιρκόνιο και τανζανίτης. Ο Δεκέμβριος είναι ο μήνας με τις λιγότερες ώρες φωτός στο βόρειο ημισφαίριο και τις περισσότερες ώρες φωτός στο νότιο ημισφαίριο. Ο Δεκέμβρης πάντα ξεκινά την ίδια μέρα της εβδομάδας με τον Σεπτέμβριο.
Κατά την αστρονομία, ο χειμώνας αρχίζει στις 22 Δεκεμβρίου όταν ο ήλιος περνάει το χειμερινό ηλιοστάσιο και τελειώνει στις 20 Μαρτίου όταν περνάει από το εαρινό ηλιοστάσιο. Ο ήλιος κλείνει τον κύκλο του και αρχίζει νέα στροφή γύρω από τη γη, όπως ο Δεκέμβριος ολοκληρώνει το ημερολογιακό έτος και δίνει τη σειρά του στον πρώτο μήνα της επόμενης νέας χρονιάς.
Από τη ζωή των αγροτών, όπως αυτή εξελίσσεται μέσα στο Δεκέμβρη, τρείς είναι οι εμπειρίες του χρόνου που «πρωταγωνιστούν «: το κρύο, το τέλος της σποράςκαι η μικρή μέρα.
Το κρύοσυνδέεται με τρείς κυρίως γιορτές στην αρχή του Δεκέμβρη. Της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Αη Νικόλα. Λέγανε παλιά: «Βαρβάρα βαρβαρώνει και Σάββας σαβανώνει και Νικόλας παραχώνει»!
Στις ορεινές περιοχές της Ηπείρου, της Δυτικής Μακεδονίας,της Ρούμελης το κρύο συνδέεται και με την γιορτή του Αγίου Ανδρέα.
«Ο Αγι Αντρέας έφτασε το κρύο αντρειεύει»
Ο Δεκέμβρης στην παράδοσή μας έχει και το όνομα Αντριάς (ή Ντριας) λόγω του κρύου. Ο Δεκέμβρης μαζί με τον Γενάρη είναι οι πιο κρύοι μήνες του χρόνου.
Η δεύτερη εμπειρία όπως είπαμε, είναι το τέλος της σποράς. Εκφράζεται και αυτή με παροιμίες.
Για την σπορά λένε: «Δικέμβρις, δίκιος σπόρος» ή «Δεκέμβρη δίκαια σπέρνε» και αυτό γιατί ο «ζευγάς» δεν πρέπει να ρίχνει το σπόρο μήτε πολύ αραιά, μήτε πολύ πυκνά, γιατί το χώμα είναι αρκετά ποτισμένο απο τηυ βροχή και έτσι δεν υπάρχει ο φόβος πλέον μη τυχόν κα δεν φυτρώσει ο σπόρος.
Ενα άλλο έθιμο που τηρούσαν οι παλιοί τον Δεκέμβρη, ήταν που «ευχαριστούσαν» τα ζώα τα οποία τους βοηθούσαν στην σπορά! Μια ξεχωριστή γιορτή στις 18 του Δεκέμβρη, είναι του Αγίου Μοδέστου. Στο Δρυμό στην γιορτή του αγίου έδιναν στα ζώα τριμμένους άρτους και αντίδωρο απο την εκκλησία, για να φάνε τα ζώα και να γίνουν γερά! Βέβαια σήμερα τα ζώα έχουν αντικατασταθεί απο τα τρακτέρ. Στη Λήμνο οι ζευγάδες κάνουν κόλλυβα που τα πηγαίνουν στην εκκλησία και τα διαβάζει ο παπάς και τα ρίχνουν έπειτα στην «ταγή» για τα ζώα.
Η τρίτη εμπειρία για τον Δεκέμβρη είναι το φως. Ο Δεκέμβρης είναι ο μήνας με τις μικρότερες μέρες. Από τα Χριστούγεννα όμως και μετά , αρχίζουν να μεγαλώνουν.
«Του Δεκέμβρη η μέρα καλημέρα, καλησπέρα» έλεγαν οι παλιοί , για να τονίσουν το ποσο μικρές μέρες και μεγάλες νύχτες έχουμε αυτό το μήνα.
Με τον ήλιο κα το φώς σχετίζεται η μεγαλύτερη γιορτή του Δεκέμβρη, τα Χριστούγεννα. Η νύχτα των Χριστουγέννων είναι η μεγαλύτερη και ιερότερη της χρονιάς, επειδή είναι κοντά στις χειμερινές τροπές του ήλιου. Μετά τη γέννηση «αύξει το φως» και Ηλίου γενέθλιον». Σε πολλά μέρη τα Χριστούγεννα έδωσαν το όνομά τους στον μήνα : «Xριστουγεννάρης,
Ο Δεκέμβριος από τους Ρωμαίους ήταν αφιερωμένος στον Κρόνο προς τιμήν του οποίου γιόρταζαν τα Σατουρνάλια που ξεκινούσαν από τις 17 του μηνός.
Πίστευαν ότι στις 25 του μηνός ο Ήλιος αναγεννιέται και αποκτάει καινούργιες δυνάμεις. Γι αυτό και τότε γιόρταζαν τα γενέθλια του αήττητου ήλιου.
Πίστευαν ότι στις 25 του μηνός ο Ήλιος αναγεννιέται και αποκτάει καινούργιες δυνάμεις. Γι αυτό και τότε γιόρταζαν τα γενέθλια του αήττητου ήλιου.
Η εκκλησία μας, με βάση το γεγονός αυτό πού ήταν βαθιά ριζωμένο στη λαική συνείδηση καθιέρωσε μια χριστιανική γιορτή. Τέτοια γιορτή που ταίριαζε στην αντικατάσταση αυτή θεωρήθηκε πως είναι η γέννηση του Χριστού, γιατί ο Χριστός είναι ο ζωοδότης ήλιος, ο ήλιος της δικαιοσύνης και της αγάπης.
Το 354 μ.Χ. ορίζεται στη Ρώμη η 25η Δεκεμβρίου -η γενέθλιος ημέρα του Μίθρα, του «αήττητου Ηλίου»- ως ημέρα εορτής των Χριστουγέννων, επειδή ο Χριστός λατρεύεται ως «ο φέρων το φως» το αληθινό, υποκαθιστώντας τους ηλιακούς θεούς της ειδωλολατρίας.
Στην αρχαιότητα γιόρταζαν την ίδια μέρα τη γέννηση του Θείου Βρέφους Λικνίτη Διονύσου στους Δελφούς, του Θείου Βρέφους Αιώνα στην Αλεξάνδρεια, του Θείου Βρέφους Πλούτου στην Ελευσίνα (που συμβόλιζε τον πλούτο της σοδειάς), με πάνδημες γιορτές, διασκεδάσεις και ξεφαντώματα.
Ο Δεκέμβρης είναι ο κατ΄εξοχήν μήνας των εορτών. Μερικές απο τις γνωστότερες :
Παροιμίες για το μήνα Δεκέμβριο
Δεκέμβριος, Χριστού γέννηση και καλός μας Χρόνος.
Αγια Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας απεκρίθη :
– Μαζέψτε ξύλα κι άχυρα και σύρτε και στο μύλο,
γιατί Αι – Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος.
– Μαζέψτε ξύλα κι άχυρα και σύρτε και στο μύλο,
γιατί Αι – Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος.
Αν λείπω τ’ Άγια των Αγιών,
τ’ Άη Νικολοβάρβαρα είμαι εδώ.
τ’ Άη Νικολοβάρβαρα είμαι εδώ.
Αν πρώιμα η αμυγδαλιά
ανθίσει τον Δεκέμβρη,
βαρύς χειμώνας κι όψιμος
θε να ‘ρθει να μας εύρει.
ανθίσει τον Δεκέμβρη,
βαρύς χειμώνας κι όψιμος
θε να ‘ρθει να μας εύρει.
Απ’ τα Νικολοβάρβαρα
αρχίζει κι ο χειμώνας.
αρχίζει κι ο χειμώνας.
Δεκέμβρης μας επλάκωσε,
το κρύο μας φαρμάκωσε.
το κρύο μας φαρμάκωσε.
Μέχρι τ’ Άη Νικόλα
οι τοίχοι βράζουνε.
οι τοίχοι βράζουνε.
Ο Άη Νικόλας
ασπρίζει τα γένεια του.
ασπρίζει τα γένεια του.
Ο Δεκέμβρης κι ο Γενάρης
του διαβόλου το ζευγάρι.
του διαβόλου το ζευγάρι.
Όποιον καιρό κάνει τσ’ Αγιάς Βαρβάρας
θα τον κάνει όλο τον Δεκέμβρη.
θα τον κάνει όλο τον Δεκέμβρη.
Πρώιμος χειμώνας
ακολουθείται από πρώιμη άνοιξη.
ακολουθείται από πρώιμη άνοιξη.
Τ’ Άη Νικολοβάρβαρα
κάνει νερά και χιόνια.
κάνει νερά και χιόνια.
Τ’ Άη Σάββα
τρώνε φάβα.
τρώνε φάβα.
Χριστούγεννα Χριστόχιονα
Aυτά και άλλα πολλά έχει η λαογραφία μας για τον μήνα Δεκέμβρη ήθη, έθιμα, τραγούδια, κάλαντα…
Ηλιοστάσιο
Ο εορτασμός της 25ης Δεκεμβρίου από τους αρχαίους είχε μία σπουδαία αστρονομική σημασία. Στην εποχή μας, δηλαδή, ο Ήλιος βρίσκεται στο νοτιότερο ύψος του στις 22 Δεκεμβρίου. Επί έξι μήνες, κάθε μέρα χαμηλώνει όλο και περισσότερο στον ουρανό ανατέλλοντας όλο και πιο αργότερα και δύοντας καθημερινά ενωρίτερα. Μετά τις 22 Δεκεμβρίου όμως, ο Ήλιος αρχίζει σιγά-σιγά να αναρριχάται και πάλι στον ουρανό, και οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν. Έτσι, τα μεσημέρια ο Ήλιος φαίνεται όλο και πιο ψηλότερα στον ουρανό. Ονομάζουμε την 22α Δεκεμβρίου ημέρα της «χειμερινής τροπής του Ηλίου», οπότε ο Ήλιος σταματάει την προς Νότο κίνησή του και τρέπεται στην αντίθετη φορά, προς Βορρά. Επειδή μάλιστα για μερικές ημέρες πριν και μετά τη «χειμερινή τροπή» ο Ήλιος φαίνεται να αργοστέκεται πάνω στην εκλειπτική σαν να είναι έτοιμος να σταματήσει, η χειμερινή τροπή ονομάζεται επίσης και «χειμερινό ηλιοστάσιο». Η ημέρα αυτή επισημαίνει επίσης την αρχή της εποχής του Χειμώνα.