Οι πύλες της ενετικής οχύρωσης που σώζονται μέχρι τις μέρες μας αποτελούν σημαντι-κά αρχιτεκτονικά μνημεία της περιόδου της ενετοκρατίας και εξυπηρετούσαν στη σύνδεση της πόλης με τα προάστια και την εξοχή.
Οι πύλες που υπήρχαν στον οχυρωματικό περίβολο του Χάνδακα ηταν οι παρακάτωΠύλη του Αγίου Ανδρέα, Πύλη του Παντοκράτορα, Πύλη του Ιησού, Πύλη των Νεωρίων
Πύλη της Σαμπιονέρα, Πύλη του Μόλου, Πύλη του Δερματά.
Εκτός από τις τρεις μεγάλες πύλες του χερσαίου τμήματος, κατασκευάστηκαν πύλες και στο παράκτιο τμήμα που και αυτές εξυπηρετούσαν πολιτικούς και στρατιωτικούς σκοπούς. Απ'αυτές εξασφαλιζόταν η διακίνηση των στρατιωτικών σωμάτων και η επικοινωνία μεταξύ διαφόρων τμημάτων του φρουρίου. Τέλος στην περιοχή του λιμανιού δημιουργήθηκαν κατά την τελευταία κυρίως περίοδο της Βενετοκρατίας, μικρές πύλες που εξυπηρετούσαν την επικοινωνία μεταξύ των χώρων των Νεωρίων και των νεωρίων με την πόλη και την ανατολική αμμώδη παραλία. Για λόγους προστασίας του φρουρίου οι τρεις μεγάλες πύλες άνοιγαν με την ανατολή του ήλιου και έκλειναν με τη δύση του.
Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Χάνδακα από τους Τούρκους, οι Ενετοί έχτισαν την έξοδο των πολιτικών πυλών διατηρώντας σε χρήση μόνο τις στρατιωτικές του χερσαίου τείχους.
ΠΥΛΗ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ
Eπίσης γνωστή και ως πύλη του Μαρουλά ή του Λαζαρέτο για την επικοινωνία με τις ανατολικές περιοχές. Η πύλη κατασκευάστηκε στο Βόρειο πλευρο του Προμαχώνα Βιτούρι
Η είσοδος της πύλης του Αγίου Γεωργίου κατεδαφίστηκε το 1917, προκειμένου να περάσει από το σημείο που ήταν κατασκευασμένη, η σημερινή Λεωφόρος Δημοκρατίας. Σήμερα σώζεται μόνο η έξοδός της στη λεωφόρο Ικάρου, ενώ ηπρόσοψή της προς την πόλη υπήρξε μνημειακή.
Ο Δήμος Ηρακλείου μετά τις κατάλληλες διορθώσεις έδωσε σε χρήση και την εσωτερική πύλη απο την πλατεία Ελευθερίας με την θολοσκεπή διάβαση στην οποία πραγματοποιούνται επίσης καλιτεχνικές εκθέσεις για το κοινό.
ΠΥΛΗ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ
Κατασκευάστηκε στη βορειοδυτική πλευρά του ομώνυμου προμαχώνα.
Η είσοδός της ανοιγόταν στις επιχωματώσεις προς το εσωτερικό της πόλης ενώ η έξοδός της, στη λίθι-νη επένδυση του τείχους προς την πλευρά της θάλασσας. Το μήκος της υπολογίζεται περίπου σε 40 μετρα και το πλάτος της σε 4,5 μετρα. Οι Τούρκοι την ονόμαζαν Γιουρούς Καπουσί. Σήμερα η πύλη έχει καταστραφεί. Σώζεται μόνο ένα μικρό τμήμα από την τοιχοποιία και το θόλο της δυτικής πλευράς.
ΠΥΛΗ ΙΗΣΟΥ
H πυλη του Ιησου ήταν, η τρίτη στη σειρά μεγαλύτερη πύλη του χερσαίου τμήματος των τειχών. Το όνομά της, όπως και του ομώνυμου προμαχώνα οφείλεται στην εκκλησία του Ιησού Χριστού που βρισκόταν προς την εξωτερική πλευρά της οχύρωσης. Με την πύλη του Ιησού εξασφαλιζόταν η επικοινωνία της πόλης με τον νότο. Η πρόσοψη της πύλης από την εσωτερική πλευρά των τειχών ήταν η ομορφότερη από όλες τις πύλες του οχυρωματικού περίβολου.
Η πυλη του Ιησου αποτελείται από μια διάβαση, η οποία στο εσωτερικό της έχει δύο παράλληλούς θολοσκεπείς χώρους που χρησίμευαν ως χώροι αποθήκευσης όπλων και πολεμοφοδίων καθώς και προσωρινής φρουράς της πύλης.
Η έξοδος της πύλης έχει απλό θύρωμα, επάνω από το οποίο έχει εντοιχιστεί πλάκα με χαραγμένη τη χρονολογία αποπεράτωσης, 1567 καθώς και ανάγλυφες πλάκες με το φτερωτό λιοντάρι του Αγ. Μάρκου και τα οικόσημα με τα αρχικά των ονομάτων των αξιωμα-ούχων του Χάνδακα οι οποίοι είχαν την ευθύνη της κατασκευής της. Η έξοδος της προς την τάφρο είχε θύρωμα απλής μορφής.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, οι κυκλοφοριακές ανάγκες της πόλης δημιούργησαν τις συνθήκες να κοπεί μέρος του ευθύγραμμου τμήματος μεταξύ των προμαχώνων Ιησού και Βιτούρι, και συγκεκριμένα δίπλα στην πύλη Ιησού.
Ετσι κατασκευάστηκε διπλή συνεχόμενη γέφυρα, τα τμήματα της οποίας επικοινωνούν με τοξωτά ανοίγματα.
Στα ακραία σημεία του εσωτερικού της γέφυρας δημιουργήθηκαν εμπορικά μαγαζιά.
ΠΥΛΗ ΔΕΡΜΑΤΑ
Η πύλη κατασκευάστηκε για να ενώσει την πόλη με το μικρό αμμώδη όρμο του Δερματά.
Αρχιτεκτονικά έχει δεχτεί επιρροές από την πύλης του Ιησού,Ίσως να αποτέλεσε οδηγό για το σχεδιασμό της μικρότερης και υποδεέστερης για την οχύρωση πύλης του Δερματά. Το θύρωμα της εξόδου προς τη θάλασσα ήταν απλό. Αντίθετα, η όψη της πύλης προς τηντην πόλη ήταν πιο προσεγμένη. Η πρόσοψη καθώς και όλο το πρώτο τμήμα της πύλης κατεδαφίστηκαν μετά τ ο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για να μεγαλώσει η οδός Καλλεργών που περνούσε μπροστά από την πύλη.
Το υπόλοιπο τμήμα της επεκτάθηκε προς βορρά με την κατασκευή νέας σήραγγας από μπετόν που κατευθύνεται προς τη θάλασσα.
Στη συνέχεια η σήραγγα λειτούργησε ως αγωγός απορροής των ομβρίων υδάτων της περιοχής.
ΠΥΛΗ ΤΟΥ ΜΟΛΟΥ
Η πύλη του Μόλου από τις παλαιότερες του Χάνδακα εξασφάλιζε την επικοινωνία της πόλης με το λιμάνι της. Ήταν η μοναδική από τις πύλες του οχυρού περιβόλου της Β΄ Βυζαντινής περιόδου η οποία παρέμεινε σε χρήση στη διάρκεια της Βενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας. Η πύλη κατά τη Β΄ Βυζαντινή περίοδο, ήταν κατασκευασμένη ακριβώς μπροστά από τη θάλασσα στην οποία στο σημείο αυτό έμπαινε μέσα στην ξηρά. Αιώνες αργότερα οιΒενετοί επιχωμάτωσαν αυτή την υδάτινη λωρίδα και δημιούργησαν το δυτικό μόλο που οδηγούσε στο Φρούριο στη τον μετέπειτα Κούλε.
Η πύλη το 1566 ενισχύεται προς το εσωτερικό της πόλης με θολοσκεπή κατασκευή. Έτσι μετατρέπεται σε μεγάλη πύλη την οποία έκλειναν και ασφάλιζαν τρία θυρόφυλλα. Κοντά στην πύλη υπήρχε φυλάκιο όπου λειτουργούσαν εγκαταστάσεις του τελωνείου.
Κατά την Τουρκοκρατία, η πύλη συνέχισε να εξυπηρετεί την πόλη και το λιμάνι της. Καταστράφηκε από φωτιά τη διάρκεια των τραγικών γεγονότων της 25ης Αυγούστου 1898. Εκεί γινόταν η πληρωμή των φόρων και των δασμών για τα διακινούμενα προϊόντα από το λιμάνι.
ΠΥΛΗ ΤΩΝ ΝΕΩΡΙΩΝ
Κατασκευάστηκε από τους Βενετούς 90 μέτρα, περίπου νοτιοανατολικά της Πύλης του Μόλου και οδηγούσε από το εσωτερικό της πόλης κατευθείαν στο χώρο των νεωρίων είναι η δεύτερη σε μέγεθος πύλη της περιοχής του λιμανιού.
Η συγκεκριμένη πύλη έιχε υψομετρική διαφορά από τη στάθμη της θάλασσας 6,50 μέτρων γιαυτό κατασκευάστηκε μια σκάλα που ένωνε το θύρωμα με την επιφάνεια του λιμανιού. Η πύλη των Νεωρίων αποτελούνταν από ένα απλό θύρωμα με άνοιγμα 2,25 μέτρα. Στις αρχές του 20ου αιώνα κατεδαφίστηκε μαζί με όλο το βορειοδυτικό τμήμα της οχύρωσης.
ΠΥΛΗ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ
Η πύλη και ο προμαχώνας Παντοκράτωρας πήραν το όνομα τους απο την μικρή εκκλησία του Παντοκράτωρα που βρισκόταν πολύ κοντά τους.
Πρόκειται για την πύλη με την οποία ο Χάνδακας επικοινωνούσε με τη δυτική Κρήτη, έχει πάνω από το θύρωμα της εξόδου εντοιχισμένες ανάγλυφες πλάκες, με το φτερωτό λιοντάρι του Αγίου Μάρκου, τη μορφή του Παντοκράτορα με την επιγραφή στα ελληνικά ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ και το στέμμα του Δόγη της Βενετίας Pietro Loredan. Κατασκευάστηκε το 1567 και ο σχεδιασμός της οφείλεται στον
Ενετό αρχιτέκτονα Michele Sammincheli.
Η πύλη Παντοκράτορα αποτελεί την μεγαλύτερη πύλη στην πόλη με επιφάνεια περίπου
600 τετραγωνικών μέτρων και κύριο χαρακτηριστικό της την διπλή χρήση από δύο χωριστές εισόδους στην πρόσοψη, οι οποίες οδηγούσαν σε δύο ανεξάρτητους θολωτούς δια-δρόμους. Ο αριστερός διάδρομος εξυπηρετούσε αποκλειστικά την είσοδο και έξοδο των πολιτών, ενώ ο δεξιός οδηγούσε στην νότια χαμηλή πλατεία η οποία είχε καθαρά στρατιω-τική χρήση, καθώς εκεί τοποθετούνταν τα κανόνια για την άμυνα της τάφρου.
Τον εικοστό αιώνα στο νότιο τμήμα στο πλάι της πύλης κατεδαφίστηκε τμήμα του τείχους και δημιουργήθηκε πέρασμα για τα αυτοκίνητα και τους πεζούς. Η γεφύρωση του έγινε το 1915 με ευρύ τοξωτό άνοιγμα, κάτω από το οποίο διέρχετ
αι, ο κεντρικός οδικός άξονας της πόλης.
ΠΥΛΗ ΣΑΜΠΙΟΝΑΡΑ
Η πυλη Σαμπιονερα βρισκεται κάτω από το βορειοδυτικό μέρος του προμαχώνα Σαμπιονάρα, στην οδό Δουκός Μποφώρ, και συγκεκριμένα στον χώρο που σταθμρύουν τα ΚΤΕΛ.
Tο όνομά της οφείλεται στην ιδιομορφία του εδάφους, που ήταν αμμώδες, πύλη της Αμμου.Η θολοσκεπής διάβασή του οδηγούσε με έντονα ανηφορική κλίση στο ισόπεδο όπου ανοιγόταν το θύρωμα της εισόδου. Σήμερα το ύψος του δρόμου έχει ανέβει καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος της πύλης
Ο Δήμος Ηρακλείου έχει ξεκινήσει τις διαδικασίες για την ανάδειξη της πύλης, ακολουθώνταςτις κατάλληλες κατεδαφίσεις για την ανάδειξη του μνημείου, αφού η πύλη εντός των τειχών βρισκόταν μέχρι πρότεινος κάτω απο κρητικό κέντρο διασκεδάσεως
ΠΥΛΗ ΒΟΛΤΟΝΕ
Η πύλη Βολτόνε χτίστηκε στα 1533 στην θέση της Πύλης Portone η οποία κρίθηκε όχι καιιδιαίτερη ασφαλής για την άμυνα της πόλης του Χάνδακα, με αφορμή τον νέο οχυρωματικό περίβολο.Ήταν ένα εντυπωσιακό τετραόροφο κτίσμα όπου στεγάστηκαν αποθήκες και μια φυλακή.
Στο ισόγειο διαμορφώθηκαν στην ανατολική πλευρά ένα στρατιωτικό φυλάκιο και στη δυτική καταστήματα. Δυστυχώς η πύλη σήμερα δεν σώζεται, και αποτυπώνεται πλέον σε σχέδια των Βενετών.
Καταστράφηκε το 1856 απο ισχυρό σεισμό. Η πύλη ανακαλύφθηκε το 1992, με αφορμή έργα της Δ.Ε.Υ.Α.Η.
Φάνηκε, τότε ότι οι βάσεις της πύλης είχαν κατασκευαστεί από μεγάλους λαξευτούς ογκόλιθους. Η πύλη αφού σχεδιάστηκε και φωτογραφήθηκε, σκεπάστηκε πάλι, μια και βρισκόταν στο κεντρικότερο οδικό σημείο της πόλης, έξω απο την κρήνη Μοροζίνη.
Εκτός αυτών υπήρχαν και δευτερεύουσες πύλες στρατιωτικού ή βοηθητικού χαρακτήρα όπως είναι και η αναστηλωμένη σήμερα πύλη Βηθλεέμ στον ομώνυμο προμαχώνα, αλλά και η στρατιωτική πύλη Μαρτινέγκο, επίσης στον ομώνυμο προμαχώνα.
 |
| Η πύλη της μικρής νοτιοδυτικής χαμηλή πλατεία του προμαχώνα Ιησού το 1960 |
 |
| Η πύλη μικρής πλατείας όπως είναι σήμερα |
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ . ΕΓΡΩΜΕΣ ΦΩΤΟ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣΑΣΠΡΟΜΑΥΡΕΣ ΦΩΤΟ - ΒΙΚΕΛΑΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ